Ο Λένιν, το ΚΚΕ, ο ΣΥΡΙΖΑ και η "πολιτική της ευθύνης"

Στον πρώτο και στον δεύτερο "Φάκελο Ζ" παραθέσαμε τόσο την οργισμένη παρατήρηση της Svetlana Slapsak πως ο Ζίζεκ "στην Δύση αυτοπαρουσιάζεται ως μαρξιστής, ενώ στην Σλοβενία από όπου κατάγεται λειτουργεί ως προπαγανδιστής, ελαφρά προς τη δεξιά του, του Φιλελεύθερου Δημοκρατικού Κόμματος", όσο και στοιχεία για τη συνεχιζόμενη σχέση του με την διάδοχη παράταξη των φιλελεύθερων με τους οποίους κατήλθε υποψήφιος το 1990, το Zares-Σοσιαλφιλελεύθεροι.

Το ελληνικό αντίστοιχο του κόμματος το οποίο στηρίζει στη Σλοβενία ο Ζίζεκ είναι --φαινομενικά παραδόξως-- όχι ο ΣΥΡΙΖΑ αλλά μάλλον η ΔΗΜΑΡ, η λεγόμενη "αριστερά της ευθύνης" που δημιουργήθηκε το 2010 μετά την αποχώρηση της δεξιάς πτέρυγας του ΣΥΝ. 

Πολύ πριν η ΔΗΜΑΡ κατοχυρώσει όμως για τον εαυτό της το σλόγκαν "αριστερά της ευθύνης" και ακόμη πριν αυτή η φράση καταλήξει μέσο στηλίτευσης του εξευτελισμού κάθε "αριστερής" ιδέας και πρακτικής από το κόμμα του κυρίου Κουβέλη, ο Ζίζεκ έγραφε εκτεταμένα για την ιδέα μιας "αριστεράς της ευθύνης."

Μόνο που στα δικά του κείμενα, η ενσάρκωση αυτής της αριστεράς δεν ήταν ο Κουβέλης αλλά...ο Λένιν.

Ιδού ένα σημαντικό, για να μην πούμε κρίσιμο, απόσπασμα από ένα κείμενο του 2001, με τίτλο "Μπορεί να μας μιλήσει για την ελευθερία ο Λένιν σήμερα;"

Η πολιτική του Λένιν είναι το πραγματικό αντίθετο όχι μόνο του πραγματικού οπορτουνισμού του Τρίτου Δρόμου, αλλά και της περιθωριακής αριστερίστικης στάσης αυτού που ο Λακάν ονόμασε "ναρκισσισμό του χαμένου αγώνα." Αυτό το οποίο μοιράζεται ο πραγματικός λενινιστής με τον πολιτικά συντηρητικό είναι πως απορρίπτουν αυτό που μπορούμε να ονομάσουμε φιλελεύθερη αριστερή "ανευθυνότητα" (το να υποστηρίζεις μεγάλα εγχειρήματα αλληλεγγύης, ελευθερίας, κλπ, αλλά το να κιοτεύεις όταν πρέπει να πληρώσεις το τίμημα για αυτά με την έννοια των απτών και συχνά "σκληρών" [cruel] πολιτικών μέτρων). Όπως ο αυθεντικός συντηρητικός, έτσι και ο πραγματικός λενινιστής δεν φοβάται να περάσει στην πράξη, να αναλάβει την ευθύνη για όλες τις συνέπειες, όσο δυσάρεστες κι αν είναι, της πραγματοποίησης του πολιτικού του εγχειρήματος. Ο Ράντγιαρντ Κίπλιγκ (τον οποίο θαύμαζε ο Μπρεχτ) απεχθανόταν τους βρετανούς φιλελεύθερους που υποστήριζαν την ελευθερία και τη δικαιοσύνη ενώ βασιζόντουσαν σιωπηρά στους συντηρητικούς για να κάνουν την απαραίτητη βρώμικη δουλειά για λόγου τους. Το ίδιο μπορούμε να πούμε  για τους φιλελεύθερους αριστεριστές (ή "δημοκράτες σοσιαλιστές") και τη σχέση τους με τους λενινιστές κομμουνιστές: οι φιλελεύθεροι αριστεριστές απορρίπτουν τον σοσιαλδημοκρατικό "συμβιβασμό", θέλουν πραγματική επανάσταση, αλλά αποφεύγουν το πραγματικό τίμημα που πρέπει να πληρώσουν για αυτή και έτσι προτιμούν την υιοθέτηση της συμπεριφοράς της Όμορφης Ψυχής [Χέγκελ] και το να κρατήσουν καθαρά τα χέρια τους. Σε αντίθεση με αυτή την ψευτοριζοσπαστική θέση των αριστεριστών (που θέλουν πραγματική δημοκρατία για το λαό, αλλά χωρίς τη μυστική αστυνομία να πολεμά την αντεπανάσταση, χωρίς να απειλούνται τα ακαδημαϊκά τους προνόμια), ο λενινιστής, όπως και ο συντηρητικός, είναι αυθεντικός με την έννοια ότι αναλαμβάνει πλήρως τις συνέπειες της επιλογής του, δηλαδή έχει πλήρη επίγνωση του τι σημαίνει να παίρνεις την εξουσία και να την ασκείς.

Από πού να ξεκινήσει κανείς να ξετυλίγει τις ιλιγγιώδεις σοφιστείες και λαθροχειρίες που περιέχει αυτό το εκπληκτικά στρεψόδικο απόσπασμα;

Ας ξεκινήσουμε από τη λιγότερη πολύπλοκη ταχυδακτυλουργία του Σλοβένου μάγου της ψευδαίσθησης: ο Μπρεχτ, μας λέει, θαύμαζε τον γνωστό για την αντιδραστική του ιδεολογία Κίπλιγκ. Και εφόσον τα συμφραζόμενα όλου του αποσπάσματος αφορούν την πολιτική πρακτική, ο αναγνώστης ωθείται να καταλάβει ότι ο Μπρεχτ θαύμαζε την αντιδραστική πολιτική του Κίπλιγκ, και άρα ότι αποτελεί παράδειγμα της "σύγκλισης των άκρων" που επικαλείται εδώ ο Ζίζεκ, δηλαδή του "πραγματικού λενινιστή" και του "αυθεντικού συντηρητικού". Δεν χρειάζεται να ανατρέξουμε σε κανέναν ορθόδοξο Μαρξιστή όμως για να διαβάσουμε, δια χειρός του καλού φίλου του Ζίζεκ Ταρίκ Αλί, το εξής: "Όπως και πολλοί από εμάς, ο Μπρεχτ αντιπαθούσε τον Κίπλιγκ πολιτικά αλλά θαύμαζε την ποίησή του". Τον αντιπαθούσε πολιτικά αλλά τον θαύμαζε ως συγγραφέα, τον θαύμαζε πολιτικά, το ίδιο είναι. Φτάνει να στοιχειοθετείται --απ' το πουθενά-- το αντικομμουνιστικό μπεστ σέλερ που ονομάζεται "σύγκλιση των άκρων."

Μένοντας στον Κίπλιγκ, συνεχίζουμε θέτοντας το εύλογο ερώτημα: το απόσπασμα αφορά τον ορισμό του "πραγματικού λενινισμού". Αλλά πώς ακριβώς γίνεται αυτό όταν ...δεν υπάρχει η παραμικρή αναφορά σε κείμενα του Λένιν και όταν το περιεχόμενο του "πραγματικού λενινισμού" εξηγείται μέσω αναφοράς στο σκεπτικό ενός αντιδραστικού υποστηρικτή του βρετανικού ιμπεριαλισμού; Ουσιαστικά, στο παραπάνω απόσπασμα, προτείνεται η εξής λογική: Λένιν=Κίπλιγκ διότι Μπρεχτ=Κίπλιγκ. Ergo, "πραγματικός λενινισμός=αυθεντικός συντηρητισμός."

Αλλά θα ήταν φτωχό το παράθεμα σε νοητικές πιρουέτες και ταχυδακτυλουργίες για πολιτικά και ιστορικά αγράμματους αν εξαντλούνταν στα παραπάνω. Διότι ακόμη δεν έχουμε καταπιαστεί με το περιεχόμενο που "ενώνει" "πραγματικούς λενινιστές" και "αυθεντικούς συντηρητικούς."

Το περιεχόμενο αυτό είναι το "να μη φοβάσαι να περάσεις στην πράξη", το να "αναλαμβάνεις την ευθύνη για όλες τις συνέπειες" του πολιτικού σου εγχειρήματος. Αυτό το κοινό περιεχόμενο εξισώνει τον λενινισμό με την αηδία που εκφράζει ο Κίπλιγκ για τους προοδευτικούς που δεν θέλουν να κάνουν τη "βρώμικη δουλειά" του ιμπεριαλισμού αλλά καρπώνονται τα ωφέλη. Ο λενινισμός δηλαδή είναι σαν τον ιμπεριαλισμό, εκτός απ' το ότι ο ιμπεριαλισμός είναι δόγμα αντι-χειραφετητικό και το ότι ο λενινισμός είναι αντι-ιμπεριαλιστικός: κατά τα άλλα μοιάζουν, γιατί είναι και οι δύο μορφές υπεύθυνης δέσμευσης στη "βρώμικη δουλειά."

Τι είδους "βρώμικη δουλειά" πρέπει να κάνει ο λενινισμός; Να χρησιμοποιήσει την "μυστική αστυνομία" για να συντρίψει την αντεπανάσταση μας λέει ο Ζίζεκ. Αυτό είναι ένα παράδειγμα των "σκληρών πολιτικών μέτρων" στα οποία προσφεύγει ο λενινισμός, και το μόνο "περιεχόμενο" που έχει η λέξη στο κείμενο. Λενινισμός=μυστική αστυνομία. Και ταυτόχρονα, ο λενινισμός μοιάζει με τον ιμπεριαλισμό, αν και ο δεύτερος δεν έχει ιδεώδη, ενώ ο πρώτος έχει το ιδεώδες της... "αλληλεγγύης, ελευθερίας, κλπ". Το κατά Ζίζεκ ιδεώδες του λενινισμού είναι...η αλληλεγγύη και η ελευθερία (νόμιζα πως αυτό λέγεται μεταμαρξιστική αυτονομία), αλλά η ελευθερία είναι αυτό ακριβώς που σύμφωνα με τον Ζίζεκ πρέπει να θυσιαστεί με "σκληρά πολιτικά μέτρα." 

Και ποιοι στέκονται απέναντι από τον λενινισμό της "ελευθερίας και της αλληλεγγύης" που επειδή "αναλαμβάνει την ευθύνη" χρησιμοποιεί την μυστική αστυνομία όπως οι ιμπεριαλιστές την γενοκτονία άμαχων ιθαγενών; (όλα αυτά λέγονται...για να εγκωμιαστεί ο λενινισμός, βέβαια).

Απέναντι απ' τον λενινισμό αυτό στέκονται οι "οπορτουνιστές του τρίτου δρόμου" (αράδα 2) οι "περιθωριακοί αριστεριστές" (αράδα 2)· οι "φιλελεύθεροι αριστεροί" (αράδα 5-6)· οι "φιλελεύθεροι αριστεριστές" (αράδα 16)· οι "δημοκράτες σοσιαλιστές" (αράδα 17)· οι "ψευτοριζοσπάστες" (αράδα 22). Και, αφού όλες αυτές οι φράσεις χρησιμοποιούνται στην πράξη ως ταυτόσημες και εναλλάξιμες, έχουμε:

A. Λενινισμός=Αυθεντικός Συντηρητισμός=Ιμπεριαλισμός (Lenin=Kipling=Brecht)

Β. Αντιλενινισμός=Όλα τα άλλα, δηλ. τρίτος δρόμος=περιθωριακοί αριστεριστές=φιλελεύθεροι αριστεριστές=σοσιαλδημοκράτες=ψευτοριζοσπάστες

Και οι δύο ομάδες πιστεύουν στο "να υποστηρίζεις μεγάλα εγχειρήματα αλληλεγγύης, ελευθερίας, κλπ", αλλά η δεύτερη δεν δηλώνει έτοιμη να πάει "αρκετά μακριά" και "κιοτεύει" απέναντι στο τίμημα που πρέπει να πληρώσει για τα ιδανικά της.

Αλλά από την άλλη πλευρά, "οι φιλελεύθεροι αριστεριστές απορρίπτουν τον σοσιαλδημοκρατικό 'συμβιβασμό', θέλουν πραγματική επανάσταση"· άρα οι "φιλελεύθεροι αριστεριστές" είναι, τουλάχιστο στη θεωρία, με τους λενινιστές και όχι με τους σοσιαλδημοκράτες. Αλλά τότε, αφού θέλουν πραγματικά επανάσταση και απορρίπτουν τον "σοσιαλδημοκρατικό 'συμβιβασμό', πώς είναι ταυτόχρονα και "φιλελεύθεροι"; Μόνο ο Ζίζεκ, ένθερμος υποστηρικτής των φιλο ΕΕ σοσιαλφιλελεύθερων στη χώρα του και άτεγκτος "λενινιστής" με ολότελα τυχαία προτίμηση για την φιλο-ΕΕ σοσιαλδημοκρατία στο εξωτερικό, μπορεί να γνωρίζει την απάντηση σ' αυτό.

Φυσικά, ο αναγνώστης δεν πρόκειται να βγάλει καμία απολύτως άκρη με τις παραπάνω ψευδοκατηγοριοποιήσεις, οι οποίες αποτελούν μνημείο συσκότισης και εσκεμμένης σύγχυσης όρων, εννοιών και ιδεολογικών θέσεων. Αλλά αυτό ακριβώς είναι ο στόχος. Ο στόχος είναι από όλα τα παραπάνω ο αναγνώστης να αποκομίσει μόνο την πιο χυδαία χοντροκομμένη ιδέα που γίνεται για τον "λενινισμό." Να αρκεστεί στο να θεωρεί ότι κατάλαβε πως ο "λενινισμός" έχει κάτι να κάνει με το να "αναλαμβάνεις την ευθύνη για τα σκληρά πράγματα που πρέπει να κάνεις στους ανθρώπους."

Βέβαια, ο λενινισμός, οριζόμενος με έναν τέτοιο τρόπο, δεν έχει κανένα ιδεολογικοπολιτικό περιεχόμενο. Αυτό είναι εξαιρετικά καλό για τον Ζίζεκ, μιας και με αυτόν ακριβώς τον τρόπο μπορεί να διαστείλει το νόημα της έννοιας επ άπειρο, και άρα να την αποδώσει εκεί που θέλει --όσο απίθανο και αν είναι αυτό-- ή να την φέρει σε αντίθεση με αυτό που θέλει. Κι εδώ έχουμε τους σπόρους του απίστευτου εκ πρώτης όψεως φιλοσοφικού κατορθώματος να αναγορευτεί ο ΣΥΡΙΖΑ, ένα κόμμα τυπικά σοσιαλδημοκρατικό, σε αντίθετο των σοσιαλδημοκρατών και σε συνώνυμο του λενινιστικού κόμματος, και το ΚΚΕ, ένα τυπικά μαρξιστικό-λενινιστικό κόμμα, σε αντίθετο των "λενινιστών κομμουνιστών" που εκθειάζονται στο απόσπασμα, και σεσυνώνυμο των "φιλελεύθερων αριστεριστών" και των "ψευτοριζοσπαστών" που κιοτεύουν μπροστά στη λενινιστική "ευθύνη" για "βρώμικη" δουλειά.

Ιδού η ομιλία του 2012 στην προεκλογική του ΣΥΡΙΖΑ:

Εσείς, ο ΣΥΡΙΖΑ, το πραγματικό θαύμα, το ριζοσπαστικό αριστερό κίνημα που βγήκε από τη βολική θέση της περιθωριακής αντίστασης και με θάρρος έδειξε την προθυμία του να πάρει την εξουσία. Γι αυτό σας τιμωρούν. [...] Οι ψευτοριζοσπάστες επικριτές σας σας λένε ότι δεν είναι ώριμες οι συνθήκες για πραγματική κοινωνική αλλαγή. Ότι αν πάρετε την εξουσία τώρα, θα βοηθήσετε απλώς το σύστημα, κάνοντάς το πιο αποτελεσματικό. Αυτό, αν κατάλαβα καλά, σας λένε οι ψευτοριζοσπάστες του ΚΚΕ, που είναι βασικά το κόμμα αυτών που είναι ακόμα ζωντανοί επειδή ξέχασαν να πεθάνουν. [...] Αν περιμένετε τη σωστή στιγμή, η σωστή στιγμή δεν θα έρθει ποτέ. [...] Οπότε, έχετε μια επιλογή: είτε να περιμένετε με την άνεσή σας και να βλέπετε την κοινωνία σας να διαλύεται, όπως προτείνουν κάποια άλλα κόμματα της αριστεράς, είτε να παρεμβείτε ηρωϊκά, με πλήρη επίγνωση του πόσο δύσκολη είναι η κατάσταση. Και ο ΣΥΡΙΖΑ έκανε τη σωστή επιλογή. Οι επικριτές σας σας μισούν επειδή κρυφά μέσα τους γνωρίζουν, νομίζω, ότι έχετε το θάρρος να είστε ελεύθεροι και να δράτε ως ελεύθεροι άνθρωποι. [...]Τολμάτε να κάνετε αυτό το οποίο αυτοί απλά ονειρεύονται. [...] Ο φόβος επιστρέφει και σας μισούν εκ νέου, επειδή μισούν την ελευθερία τους την ίδια.

Τα πάντα, κατά κάποιο τρόπο, ξεκινούν απ' την νέα λαθροχειρία "κυβέρνηση=εξουσία." Η λενινιστικήεπανάσταση, δηλαδή η βίαιη κατάληψη της εξουσίας, γίνεται εκλογική υποψηφιότητα για κυβέρνηση. Το ΚΚΕ είναι "ψευτοριζοσπαστικό" επειδή δεν θέλει να εγκλωβίσει την αριστερά στην κυβέρνηση, η οποία για τον Ζίζεκ είναι ήδη πάντα συνώνυμη της εξουσίας -- σε δραματική αντίθεση, φυσικά, με την λενινιστική διδαχή. Αντιστρόφως, ο ΣΥΡΙΖΑ είναι "ηρωϊκός" χωρίς να χρειαστεί να κάνει το παραμικρό που να εμπεριέχει ίχνος ηρωϊσμού, διότι, αίφνης, το να διεκδικείς έδρες στο κοινοβούλιο είναι συνώνυμο του να διεκδικείς την εξουσία, συνώνυμο της επανάστασης και συνώνυμο του λενινισμού.

Κι έτσι επιτελείται η μεγάλη αντιμετάθεση, δια της οποίας η πλήρης εγκατάλειψη στοιχειωδών αρχών του λενινισμού αναβαπτίζεται ως λενινισμός, ο οποίος με τη σειρά του αποφαίνεται ότι το λενινιστικό κόμμα είναι αντιλενινιστικό και το σοσιαλδημοκρατικό είναι λενινιστικό. Αυτά συμβαίνουν όταν έχεις ήδη θεωρητικά κενώσει τον λενινισμό από κάθε ιδεολογικοπολιτικό περιεχόμενο και τον έχεις καταστήσει συνώνυμο του αφηρημένου "θάρρους" να κάνεις αυτό που φοβούνται οι άλλοι να κάνουν. Το αν υπάρχουν πράγματα που ορθώς φοβούνται οι άλλοι να κάνουν, πράγματα που είναι ηθικά και πολιτικά απαράδεκτο και όχι θαρραλέο να κάνεις -- αυτό δεν απασχολεί τον φιλόσοφό μας. Ο φιλόσοφός μας αποφάσισε ότι "ριζοσπαστισμός"=αποφασιστικότητα να κάνεις τη "βρώμικη δουλειά"· το αν η "βρώμικη δουλειά" είναι να εξαγοραστείς και να πουληθείς στο σύστημα, για παράδειγμα, σε αντίθεση με αυτόν που λέει "ευχαριστώ, δεν θα πάρω" δεν επηρεάζει σε τίποτε την βαθυστόχαστη κρίση ότι εσύ είσαι "ήρωας" και ο άλλος "ψευτοριζοσπάστης." Εσύ ανέλαβες την "ευθύνη" να διαφθαρείς, ενώ ο άλλος προτίμησε να μείνει "όμορφη ψυχή." Άρα, με όρους ζιζεκικής πολιτικής επιστήμης, εσύ είσαι "λενινιστής", ο άλλος "σοσιαλδημοκράτης."

Όπως κατανοείτε, έχουμε εδώ την απαρχή μιας πολύ σκοτεινής πολιτικής συλλογιστικής, ενός φορμαλισμού χωρίς πολιτικά όρια, τα αποτελέσματα του οποίου δεν είναι απλώς η κατασυκοφάντηση του λενινισμού αλλά και η ευρύτερη τάση του Ζίζεκ να εξυμνεί αυτό που καταδικάζει, να καταδικάζει αυτό που εξυμνεί, να ταυτίζει τα αντίθετα, να αντιπαραθέτει τα συνώνυμα, και εν τέλει να κατασκευάζει μια πολιτική θεωρία χωρίς κανένα λογικό ειρμό ή βάση άλλη από το κυρίαρχο και αυταπόδεικτο δικαίωμά του να πολτοποιεί και να ανακατασκευάζει τα πάντα κατά το δοκούν και συμφέρον.

Για τον Λένιν ως θεωρητικό της "ευθύνης" αμετάθετα, της ευθύνης ως τέτοιας --όχι της ευθύνης για προλεταριακή επανάσταση και προλεταριακή χειραφέτηση αλλά μιας ersatz, υποκατάστατης, αφηρημένης και φορμαλιστικής "ευθύνης" που συναρτάται ευθέως με τη "βρωμιά" [ergo, όσο πιο βρώμικος τόσο πιο "υπεύθυνος" και "θαρραλέος"]-- και για την γραμμή απ' τους σλοβένους φιλελεύθερους στον λάθρο αντικομμουνισμό και από εκεί στον "φιλελευθερισμό για καταστάσεις εκτάκτου ανάγκης" θα συνεχίσουμε στο επόμενο μέρος.

Ο Λένιν, ο Βέμπερ και η "πολιτική της ευθύνης" 

"Ο Λίμπνεχτ ανήκει στο τρελάδικο και η Ρόζα Λούξεμπουργκ στον ζωολογικό κήπο."

Η φράση αυτή ανήκει στον εξέχοντα αστό κοινωνιολόγο Μαξ Βέμπερ. Έντεκα μέρες μετά την χρήση της απ' τον ίδιο στα πλαίσια της πολεμικής επίθεσης κατά της επαναστατικής "ανευθυνότητας" των Σπαρτακιστών, ο Καρλ Λίμπνεχτ και η Ρόζα Λούξεμπουργκ έπεφταν νεκροί στα χέρια των Freikorps με εντολή της "υπεύθυνης" αριστεράς του Φρίντριχ Έμπερτ και του βουλευτή Γκούσταβ Νόσκε. Όπως πληροφορούμαστε από τον Peter Thomas, ο οποίος παραθέτει τη φράση του Βέμπερ, ο γερμανός κοινωνιολόγος, ο οποίος είχε προτύτερα ανακηρύξει τον Α' Παγκόσμιο "μεγαλειώδη και υπέροχο", καταδίκασε (ως είθισται για "υπεύθυνους" σοσιαλδημοκράτες) τη δολοφονία, αλλά μετάνιωσε ελάχιστα για την συμμετοχή του στην "αποκτήνωση της πολιτικής δημαγωγίας" (φράση του Joachim Radkau, απ' το Max Weber: die Leidenschaft des Denkens) των γερμανών αντικομμουνιστών.

Λιγότερο από δυο εβδομάδες μετά το φόνο τους, ο Βέμπερ αποκάλεσε την εξέγερση των σπαρτακιστών "ικανοποίηση του μίσους και της δίψας για εκδίκηση"-- φράσεις οικείες από την επικαιρότητα της αρθρογραφίας των ημερών για το ΠΑΜΕ και το ΚΚΕ. Η φράση αυτή ακούστηκε στα πλαίσια της δημόσιας παρουσίασης του σημαντικού έργου του Βέμπερ "Η πολιτική ως λειτούργημα" (στα ελληνικά μεταφράστηκε ως "Η πολιτική ως επάγγελμα"), έργου που περιέχει μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα συλλογιστική περί πολιτικής της "ευθύνης":

Μπορεί να υποστηριχθεί ότι τρεις είναι οι ιδιότητες που είναι κυρίως καθοριστικές για τον πολιτικό: Πάθος – αίσθημα ευθύνης – μέτρο. Πάθος με την έννοια της αντικειμενικότητας:περιπαθής αφοσίωση σε μια «κοινή υπόθεση», στο θεό ή το δαίμονα που είναι ο άρχοντάς της.Όχι με την έννοια εκείνης της εσωτερικής συμπεριφοράς, την οποία ο νεκρός πλέον φίλος μου Georg Simmel συνήθιζε να χαρακτηρίζει ως «στείρα αναστάτωση», όπως αυτή προσιδίαζε σε ένα συγκεκριμένο τύπο προπάντων Ρώσων διανοούμενων (όχι βέβαια σε όλους τους Ρώσους διανοούμενους!) και η οποία σήμερα διαδραματίζει τόσο μεγάλο ρόλο επίσης και στους δικούς μας διανοούμενους, σ’αυτό το καρναβάλι που στολίζει κανείς με το περήφανο όνομα μιας «επανάστασης»: ένας «ρομαντισμός του διανοητικά ενδιαφέροντος» που λειτουργεί στο κενό χωρίς κανένα αίσθημα εμπράγματης ευθύνης. Διότι δεν αρκεί βεβαίως το απλό πάθος, όσο και αν είναι τόσο γνήσια βιωμένο. Το πάθος δεν καθιστά κάποιον πολιτικό εάν, όντας στην υπηρεσία μιας «υπόθεσης» δεν καθιστά καθοριστικό οδηγό της πράξης του επίσης την υπευθυνότητα απέναντι ακριβώς σ’αυτή την υπόθεση. Και για αυτό χρειάζεται – αυτή είναι η καθοριστική ψυχολογική ιδιότητα του πολιτικού – το μέτρο, την ικανότητα να αφήνει κανείς τις πραγματικότητες να επιδρούν με εσωτερική συγκέντρωση και ησυχία, δηλαδή: την απόσταση από τα πράγματα και τους ανθρώπους. Η «έλλειψη απόστασης», καθαρά ως τέτοια, αποτελεί μια από τις θανάσιμες αμαρτίες κάθε πολιτικού και μία από εκείνες τις ιδιότητες η καλλιέργεια της οποίας θα καταδικάσει τους απογόνους των διανοουμένων μας σε πολιτική ανικανότητα. [...] Πρέπει να καταστήσουμε σαφές ότι κάθε ηθικά προσανατολισμένο πράττειν μπορεί να βρίσκεται υπό δύο αξιώματα θεμελιωδώς διαφορετικά και ανεπανόρθωτα αντίθετα μεταξύ τους: μπορεί να είναι προσανατολισμένο ως προς την «ηθική του φρονήματος» ή ως προς την «ηθική της ευθύνης». Αυτό δεν σημαίνει ότι η φρονηματική ηθική είναι ταυτόσημη με την ανευθυνότητα και η ηθική της ευθύνης με έλλειψη φρονήματος. Περί τούτου δεν γίνεται ουδείς λόγος. [...] Όσο και αν αναπτύξετε πειστικά κάποια επιχειρήματα απέναντι σε έναν πεπεισμένο, φρονηματικά ηθικό συνδικαλιστή: ότι οι συνέπειες της δράσης του θα είναι η αύξηση των πιθανοτήτων της αντίδρασης, η αυξημένη καταπίεση της τάξης του, η ανάσχεση της ανόδου της – αυτό δεν πρόκειται να του προξενήσει ουδεμία εντύπωση. Όταν είναι κακές οι συνέπειες του πράττειν ενός ανθρώπου που δρα από καθαρό φρόνημα, τότε για τον δρώντα δεν είναι υπεύθυνος ο ίδιος αλλά ο κόσμος, η βλακεία των άλλων ανθρώπων ή – η βούληση του Θεού που τους έκανε έτσι. Αντιθέτως, ο ηθικός της ευθύνης υπολογίζει ακριβώς με εκείνα τα κατά μέσον όρο μειονεκτήματα των ανθρώπων – όπως ορθά τονίζει ο Fichte, δεν έχει κανένα δικαίωμα να προϋποθέσει την καλοσύνη και την πληρότητά τους, δεν αισθάνεται ότι είναι σε θέση να μετακυλίσει τις συνέπειες του δικού του πράττειν σε άλλους, εφόσον μπορούσε να τις προβλέψει. Θα πει: αυτές οι συνέπειες καταλογίζονται στην πράξη μου. Ο ηθικός του φρονήματος νοιώθει «υπεύθυνος» μόνον για το ότι δεν πρέπει να σβήσει η φλόγα του καθαρού φρονήματος, φερ’ειπείν η φλόγα της διαμαρτυρίας ενάντια στην αδικία της κοινωνικής διάταξης. Ο σκοπός των πράξεών του είναι η διαρκής αναζωπύρωση αυτής της φλόγας, πράξεις οι οποίες αν κριθούν από την πλευρά της δυνατής επιτυχίας είναι εντελώς ανορθολογικές, και δεν μπορούν και δεν πρέπει παρά να έχουν υποδειγματική αξία. Αλλά με όλα αυτά το πρόβλημα δεν έχει ακόμη φθάσει στο τέλος του. Καμία ηθική του κόσμου δεν μπορεί να αποφύγει το γεγονός ότι η επίτευξη «καλών» σκοπών είναι σε αναρίθμητες περιπτώσεις δεσμευμένη στο ότι πρέπει να χρησιμοποιήσει κανείς ηθικώς ύποπτα ή τουλάχιστον επικίνδυνα μέσα και ότι θα πρέπει να συνυπολογίσει τη δυνατότητα ή ακόμη και την πιθανότητα κακών παρενεργειών, και καμία ηθική του κόσμου δεν μπορεί να ορίσει: πότε και σε ποιο βαθμό ο ηθικά καλός σκοπός «αγιάζει» τα ηθικώς επικίνδυνα μέσα και τις παρενέργειες.

Για την πολιτική το καθοριστικό μέσον είναι η βία, και μπορείτε να δείτε πόσο μεγάλη είναι από ηθική άποψη η σημασία της έντασης μεταξύ σκοπού και μέσου, από το ότι, όπως όλοι γνωρίζουν, οι επαναστατικοί σοσιαλιστές (της κατεύθυνσης του Τσίμερβαλντ)6 ομολόγησαν ήδη κατά τη διάρκεια του πολέμου ότι είναι υπέρ μιας αρχής, η οποία θα μπορούσε να διατυπωθεί συνοπτικά ως εξής: «Εάν βρισκόμαστε προ της επιλογής, είτε ακόμη μερικά χρόνια πόλεμο και μετά επανάσταση ή ειρήνη τώρα και καμία επανάσταση, τότε επίλέγουμε: μερικά χρόνια πόλεμο!» [...] Με τον μπολσεβικισμό και με τον σπαρτακισμό, εν γένει με κάθε είδος επαναστατικού σοσιαλισμού, έτσι ακριβώς έχουν τα πράγματα, και είναι βεβαίως εντελώς γελοίο, όταν από αυτή την πλευρά οι «πολιτικοί της βίας» του παλαιού καθεστώτος απορρίπτονται ηθικά λόγω της χρήσης του ίδιου μέσου, – όσο και αν είναι πλήρως δικαιολογημένη η άρνηση των στόχων τους.

Τι μας λέει ο Βέμπερ; Μας λέει ότι υπάρχουν δύο είδη απόλυτα ασυμβίβαστων μεταξύ τους ηθικών, η "ηθική του φρονήματος" και "η ηθική της ευθύνης."

Η "ηθική του φρονήματος" χαρακτηρίζει τους μπολσεβίκους και τους σπαρτακιστές, τον τρελό Λίμπνεχτ και το ζώο Λούξεμπουργκ. Είναι μια ηθική που ο Βέμπερ απορρίπτει κάθετα επειδή δεν αναλαμβάνει την ευθύνη για τις συνέπειες των πράξεών της: "Όσο και αν αναπτύξετε πειστικά κάποια επιχειρήματα απέναντι σε έναν πεπεισμένο, φρονηματικά ηθικό συνδικαλιστή: ότι οι συνέπειες της δράσης του θα είναι η αύξηση των πιθανοτήτων της αντίδρασης, η αυξημένη καταπίεση της τάξης του, η ανάσχεση της ανόδου της – αυτό δεν πρόκειται να του προξενήσει ουδεμία εντύπωση. Όταν είναι κακές οι συνέπειες του πράττειν ενός ανθρώπου που δρα από καθαρό φρόνημα, τότε για τον δρώντα δεν είναι υπεύθυνος ο ίδιος αλλά ο κόσμος [...] Αντιθέτως, ο ηθικός της ευθύνης [...] Θα πει: αυτές οι συνέπειες καταλογίζονται στην πράξη μου. Ο ηθικός του φρονήματος νοιώθει «υπεύθυνος» μόνον για το ότι δεν πρέπει να σβήσει η φλόγα του καθαρού φρονήματος."

Αλλά τότε, ο ορισμός του Ζίζεκ για τον "λενινισμό" --ότι είναι αυτός ο πολιτικός τρόπος σκέψης που αναλαμβάνει την ευθύνη για τις δυσάρεστες συνέπειες των στόχων του-- είναι ταυτόσημος με τον ορισμό του Βέμπερ για την αντεπαναστατική "ηθική της ευθύνης." Ο Ζίζεκ μετατρέπει τον Λένιν σε Βέμπερ, και μάλιστα στον Βέμπερ που, επιχειρηματολογώντας ότι η "ηθική της ευθύνης" αναλαμβάνει τις συχνά δυσάρεστες ή βίαιες συνέπειες των στοχεύσεών της, δικαιολογεί, λίγες μέρες μετά τον φόνο των Λίμπνεχτ και Λούξεμπουργκ, αυτόν ακριβώς τον φόνο. Στα χέρια του Ζίζεκ, η "βρώμικη δουλειά" του λενινισμού ("η μυστική αστυνομία..." αλλά ποιων;) συγχωνεύεται με το επίσημο δόγμα της "τραγικής ευθύνης" των σοσιαλδημοκρατών να σφάξουν τους ανεύθυνους κομμουνιστές που απειλούν να τινάξουν την κοινωνία στον αέρα επειδή δεν έχουν καμία ηθική άλλη από αυτή της πεποίθησής τους και άρα επειδή δεν αναλαμβάνουν την ευθύνη των συνεπειών της προπαγάνδας τους.

Και σε αυτή ακριβώς τη μορφή, ο αλα Ζίζεκ "λενινισμός" είναι ένα πολύ χρήσιμο δόγμα για τον "φιλελευθερισμό σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης." Σε τέτοιες περιστάσεις, πράγματι, πρέπει να είναι κανείς "υπεύθυνος", όπως "υπεύθυνο" είναι το Zares, η ΔΗΜΑΡ, ο ΣΥΡΙΖΑ, ώστε να εμποδίσει έγκαιρα αυτούς που απειλούν να κάνουν στ' αλήθεια επανάσταση και να διαλύσουν την "Ευρώπη" που "πρέπει να σωθεί." Ενάντια σ' αυτούς τους επαναστατικά ρομαντικούς και ανεύθυνους, δικαιολογείται βέβαια η φυσική βία που εφαρμόστηκε στους Λούξεμπουργκ και Λίμπνεχτ, αλλά αυτή μπορεί και να μην είναι απαραίτητη αν έχει κάνει καλά τη δουλειά της η ιδεολογική βία, η βία με την οποία αντιμετατίθενται τα ιδεολογικοπολιτικά χαρακτηριστικά ΚΚΕ και ΣΥΡΙΖΑ, η βία με την οποία ο Λένιν μεταμορφώνεται σε θεωρητικό συνήγορο των Έμπερτ και των Νόσκε και σε δήμιο των Σπαρτακιστών, η βία με την οποία ο Ζίζεκ αυτοβαπτίζεται "λενινιστής". Και η βία που καταδικάζει, εμμέσως πλην σαφώς, τη Λούξεμπουργκ και τον Λίμπνεχτ με τον ταπεινωτικό όρο "ψευτοριζοσπάστες" ή "φιλελεύθεροι αριστεριστές". Το φάντασμα του μίσους του Βέμπερ για την γερμανική επανάσταση επιστρέφει συγκεκαλυμμένο στον ψευδολενινισμό του Ζίζεκ --η επιστροφή του κατεσταλμένου...--  με τη μορφή του εκθειασμού του Λένιν ως "επιτυχημένου" επαναστάτη και της Λούξεμπουργκ ως ερωτευμένης με την αποτυχία (αλα λακανικός "ναρκισσισμός των χαμένων αγώνων"):

Το μεγαλείο του Λένιν είναι ότι μπροστά σ' αυτή την καταστροφική κατάσταση δεν φοβόταν την επιτυχία -- σε αντίθεση με το πάθος για το αρνητικό που διακρίνουμε στη Ρόζα Λούξεμπουργκ και τον Αντόρνο [!], για τους οποίους η απώτατη αυθεντική πράξη είναι η παραδοχή της αποτυχίας [...] Zizek, Revolution at the Gates, σελ. 6.

"Μη φοβάσαι να πετύχεις!" Θα μπορούσε, έτσι στερημένο από οποιοδήποτε απτό πολιτικό περιεχόμενο (να πετύχεις τι ακριβώς;), να περιέχεται σε κάποιο εγχειρίδιο αυτοβοήθειας για μάνατζερ -- και πιθανότατα περιέχεται ήδη. Είναι αυτό που συνδέει τις σύγχρονες προσωπικότητες της "αριστεράς" απ' τον Σλαβόι Ζίζεκ στον Αλέξη Τσίπρα, που δεν αφήνει το γεγονός ότι δεν γνωρίζει ούτε το επώνυμο της Ναόμι Κλάιν να τον αποτρέψει απ' το να δίνει τη μάχη του για την "κυβέρνηση της αριστεράς", στον Φώτη Κουβέλη που ανέλαβε --με την ζιζέκια λογική-- την βαριά ευθύνη του να υιοθετήσει "σκληρά μέτρα" για να διασώσει την ελληνική συμμετοχή στην "Ευρώπη", στο Zares και τα δεκάδες άλλα κακέκτυπα της σοσιαλδημοκρατίας τα οποία ο Σλοβένος ανεβάζει, με την trademark σοφιστική αθλιότητά του, στον θώκο του "πραγματικού λενινισμού."

Μόνο που ο Λένιν ο ίδιος, ο κατά τον Ζίζεκ συγκυριακά μπολσεβίκος πρωτοπόρος του δόγματος του τυχοδιωκτισμού "πατήστε επί πτωμάτων, φτάνει να πετύχετε, ποιος νοιάζεται τι!" κράτησε την φράση "αετός της επανάστασης" για την ηττημένη Λούξεμπουργκ και όχι για τον νικητή, σοφό καθηγητή Μαξ Βέμπερ και τους μπάσταρδους επιγόνους του.

πηγή: Lenin Reloaded

Πρώτο και Δεύτερο Μέρος