Kurt Gossweiler
Η καταγωγή και οι παραλλαγές του φασισμού
Από το Δοκίμια για τον φασισμό
Μτφρ. από τα αγγλικά: Lenin Reloaded
1. Η μετάβαση στον μονοπωλιακό καπιταλισμό ως προϋπόθεση της ανάπτυξης του φασισμού
Πολύ πριν καταστεί εφικτό να γίνει λόγος περί φασισμού, οι Μαρξιστές στοχάστηκαν για το ερώτημα τού ποια νέα πολιτικά χαρακτηριστικά θα συνδεόταν με την μετάβαση από τον καπιταλισμό του ελεύθερου ανταγωνισμού στον μονοπωλιακό καπιταλισμό. Το ερώτημα ήταν: ποιες πολιτικές αλλαγές θα ανέκυπταν όταν η οικονομική βάση της αστικής κοινωνίας άλλαζε;
Πριν δημοσιευτεί το Ο Ιμπεριαλισμός: Το ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού του Λένιν, το πιο αξιόλογο μαρξιστικό έργο πάνω στο θέμα αυτό ήταν η ανάλυση του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου του Ρούντολφ Χίλφερντινγκ, που δημοσιεύτηκε το 1910.
Αυτό που ανακάλυψε ο Χίλφερντινγκ σχετικά με τις νέες οικονομικές, πολιτικές και ιδεολογικές τάσεις στην ανάπτυξη του καπιταλισμού (και σε μια εποχή που δεν είχε ακόμα γίνει ο θεωρητικός της ρεβιζιονιστικής θεωρίας περί "οργανωμένου καπιταλισμού" αλλά ήταν ακόμα Μαρξιστής), ενσωματώθηκε — απελευθερωμένο από λάθη και σφάλματα — στην θεωρία του ιμπεριαλισμού του Λένιν. Ο Χίλφερντινγκ αναγνώρισε αναδυόμενες τάσεις των οποίων το πλήρες εύρος ήρθε στην επιφάνεια μόνο κάτω από τον φασισμό.
Σήμερα, είναι διπλά σημαντικό να θυμηθούμε όσα έγραφε ο Χίλφερντινγκ εκείνο τον καιρό. Πρώτον, αποδεικνύουν εμφατικά την αξεδιάλυτη σύνδεση ανάμεσα στον ιμπεριαλισμό και στον φασισμό· δεύτερον, η σύγκριση μεταξύ του Μαρξιστή Χίλφερντινγκ και του ρεβιζιονιστή που δημιούργησε τη θεωρία του "οργανωμένου καπιταλισμού" που είναι απρόσβλητος στις κρίσεις, δείχνει πως η μετάβαση από τον Μαρξισμό στον ρεβιζιονισμό συμπίπτει με την ανικανότητα ανάπτυξης μιας επιστημονικής ανάλυσης της κοινωνίας και επιστημονικής προεικόνισης των μελλοντικών εξελίξεων.
Στην παρούσα συζήτηση σχετικά με την καταγωγή του φασισμού οι ακόλουθες παρατηρήσεις του Χίλφερντινγκ είναι ιδιαίτερα σημαντικές, διότι διαψεύδουν όλα τα επιχειρήματα που αρνούνται την ιμπεριαλιστική καταγωγή της φασιστικής ιδεολογίας και αντ' αυτού την θεωρούν δημιούργημα της μικροαστικής τάξης.
Ο Χίλφερντινγκ έγραψε:
Το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο δεν επιθυμεί ελευθερία αλλά κυριαρχία, για τον σκοπό της αντιμετώπισης του ανταγωνισμού από ένα ψηλότερο σκαλί της ιεραρχίας. Αλλά για να το κατορθώσει τούτο, για να διατηρήσει την συντριπτική του δύναμη και να την επεκτείνει περαιτέρω, [το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο] χρειάζεται το κράτος, το οποίο εξασφαλίζει τον έλεγχό του πάνω στην ντόπια αγορά μέσω δασμών στις εισαγωγές και πολιτικών επιπρόσθετων φόρων.
Σε τελική ανάλυση, χρειάζεται ένα ισχυρό κράτος το οποίο να είναι σε θέση να προάγει τα οικονομικά του συμφέροντα στο εξωτερικό και να χρησιμοποιήσει την πολιτική του δύναμη...ένα κράτος το οποίο να μπορεί να παρεμβεί οπουδήποτε στον κόσμο για να μετατρέψει τον κόσμο όλο σε μια σφαίρα επενδύσεων για το χρηματοπιστωτικό του κεφάλαιο.
Τέλος, το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο χρειάζεται ένα κράτος το οποίο να είναι αρκετά ισχυρό ώστε να ακολουθήσει επεκτατική πολιτική και να αποκτήσει νέες αποικίες...με τον τρόπο αυτό η ανεξέλεγκτη πολιτική της ισχύος γίνεται προϋπόθεση του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου.
Ο Χίλφερντινγκ δείχνει επίσης πώς οι οικονομικά κινούμενες πολιτικές του επεκτατισμού ριζοσπαστικοποίησαν την κοσμοαντίληψη της μπουρζουαζίας:
Το ιδανικό της ειρήνης εξαφανίζεται. Αντί για το ανθρωπιστικό ιδεώδες εμφανίζονται τα ιδεώδη του μεγέθους και της ισχύος του κράτους...στόχος τώρα είναι να εξασφαλιστεί για το έθνος του καθενός η κυριαρχία πάνω στον κόσμο — στόχος που αποδεικνύεται το ίδιο άνευ ορίων όπως και η αναζήτηση του κέρδους από το κεφάλαιο, που ήταν η πηγή του...
Ο στόχος αυτός γίνεται τώρα οικονομική αναγκαιότητα, γιατί κάθε υστέρηση μειώνει το κέρδος του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου και συρρικνώνει την ανταγωνιστική του ικανότητα, και στο τέλος μετατρέπει την μικρότερη οικονομική επικράτεια σε εξαρτώμενη της μεγαλύτερης...
...
Η φυλετική ιδεολογία, κρυμένη κάτω απ' τον μανδύα της επιστήμης, νομιμοποιεί την αναζήτηση της ισχύος από το χρηματοπιστωτικό κεφάλαιο. Μια ολιγαρχική αντίληψη της κυριαρχίας αντικαθιστά το δημοκρατικό ιδεώδες της ισότητας ... Την ίδια στιγμή, η αυξανόμενη δύναμη των εργατών ενισχύει την αποφασιστικότητα του κεφαλαίου να ενισχύσει τις εξουσίες του κράτους ως εξασφάλιση ενάντια στα αιτήματα του προλεταριάτου. Έτσι, η ιδεολογία του ιμπεριαλισμού αναδύεται νικήτρια πάνω στα παλιά φιλελεύθερα ιδεώδη.
Ο Λένιν, που θεωρούσε το έργο του Χίλφερντινγκ μια "υπερπολίτιμη μελέτη" ανεξάρτητα από κάποιες αδυναμίες της, εμβάθυνε την κατανόηση των πολιτικών χαρακτηριστικών του ιμπεριαλισμού.
Στο βασικό του έργο ο Λένιν έγραψε ότι "η αντίδραση παντού, και η επιδείνωση της εθνικής καταπίεσης είναι μέρος των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του ιμπεριαλισμού", επειδή, είπε, "ο ιμπεριαλισμός είναι η εποχή του χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου και των μονοπωλίων που αναζητούν την κυριαρχία και όχι την ελευθερία..."
Την ίδια χρονιά, το 1916, και σε άλλα έργα, ο Λένιν ήταν ακόμα πιο εμφατικός: "Το πολιτικό εποικοδόμημα της νέας οικονομίας του μονοπωλιακού καπιταλισμού ... συνιστά στροφή από την δημοκρατία προς την πολιτική αντίδραση. Τα μονοπώλια ισούνται πολιτική αντίδραση."
Όταν αναπτυχθούν τα μονοπώλια, αναζητούν αποκλειστική εξουσία όχι μονάχα οικονομικά αλλά και πολιτικά. Αυτό είναι το αποτέλεσμα της αντικειμενικής αναγκαιότητας της εξασφάλισης της συσσώρευσης, ως προϋπόπεσης για την επιβίωση των γιγάντιων μονοπωλίων στην πάλη του ανταγωνισμού. Δεν είναι απλώς ζήτημα της επίτευξης "φυσιολογικών", μεσαίου ύψους κερδών, αλλά υπερκερδών, μονοπωλιακών κερδών.
Το μονοπωλιακό κέρδος επιτυγχάνεται με κόστος ολάκερη την κοινωνία. Παρ' όλα αυτά, η αστική δημοκρατία και ο αστικός κοινοβουλευτισμός εξακολουθούν να επιτρέπουν στις μη μονοπωλιακές τάξεις και στρώματα να υπερασπιστούν τον εαυτό τους —αν και με περιορισμένο τρόπο— ενάντια στην αυξανόμενη εκμετάλλευση και ληστεία του μονοπωλιακού κεφαλαίου και των συμμάχων του, των μεγαλογαιοκτημόνων.
Υπάρχει κατά συνέπεια μια τάση να εξαληφθούν αυτά τα εμπόδια μέσω της εγκατάλειψης της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και της θεμελίωσης της δικής τους, ανεμπόδιστης και ανοιχτής δικτατορίας, ό,τι όνομα κι αν έχει αυτή.
Σύμφωνα με τον Παλμίρο Τολιάτι, "Είναι αδύνατο να καθοριστεί η ουσία του φασισμού χωρίς την γνώση του ιμπεριαλισμού...ο Λένιν θα σας δώσει την απάντηση, σκιαγραφείται στα έργα του για τον ιμπεριαλισμό."1
Η σχέση ανάμεσα στον ιμπεριαλισμό και τον φασισμό δείχνει πως η Μαρξιστική-Λενινιστική θεωρία του φασισμού πρέπει να είναι μέρος της Μαρξιστικής-Λενινιστικής θεωρίας του ιμπεριαλισμού.
Η ανάλυση του φασισμού προαπαιτεί τη διερεύνηση της σύνδεσης μεταξύ της οικονομίας και της πολιτικής του ιμπεριαλισμού και των συνεπειών τους πάνω στην καπιταλιστική κοινωνία κάτω από συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες, όπως θα αναλύσουμε. Η ορθότητα αυτής της προσέγγισης καθίσταται σαφής από το γεγονός ότι η περιγραφή των πολιτικών χαρακτηριστικών του μονοπωλιακού κεφαλαίου από τον Λένιν επιβεβαιώθηκε από την άνοδο του φασισμού και ολόκληρης της ιστορίας του.
Ο φασισμός ως πολιτικό κίνημα, και ιδιαίτερα ο φασισμός ως πολιτική εξουσία, αποδείχθηκε το αποκορύφωμα της ιμπεριαλιστικής πάλης για εξουσία και ισχύ, για αντίδραση πέρα ως πέρα. Ενώ η υποτιθέμενα μικροαστική ιδεολογία του φασισμού και η ψευδοεπαναστατική της στάση αποδείχθηκε απλή φάρσα, με στόχο να εξαπατηθούν τα μικροαστικά και προλεταριακά θύματα της φασιστικής-ιμπεριαλιστικής εξουσίας.
Έτσι, η μετάφαση από τον καπιταλισμό του ελεύθερου ανταγωνισμού στον μονοπωλιακό καπιταλισμό δημιούργησε τα οικονομικά θεμέλια και κατά συνέπεια την πρώτη και πιο σημαντική προϋπόθεση για την ανάδυση του φασισμού.
Η συνεπαγόμενη τάση της οικονομικής ολιγαρχίας για βία και αντίδραση, η εχθρότητά της προς την δημοκρατία (που είναι ενδογενής στον ιμπεριαλισμό), και η επιθετική αναζήτηση εξουσίας χωρίς όρια ήταν τα πρώτα σπέρματα του φασισμού. Παρ' όλα αυτά, μόνο μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και την νίκη της Οκτωβριανής Επανάστασης απέκτησαν αυτοί οι ιμπεριαλιστικοί στόχοι φασιστικό πρόσωπο — αφού δηλαδή ο καπιταλισμός εισήλθε στο στάδιο της γενικής του κρίσης.
Όπως είναι λοιπόν επόμενο, δίπλα στην μετάβαση του καπιταλισμού στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο, η έλευση της γενικής κρίσης ήταν η προϋπόθεση για την άνοδο του φασισμού. Με αυτή την έννοια ο φασισμός μπορεί να περιγραφεί ως "προϊόν του καπιταλισμού σε περίοδο κρίσης."
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου