Το μέλλον των κοινών

Το μέλλον των κοινών
David Harvey

Radical History Review
Issue 109 (Winter 2011) 

Έχω χάσει το λογαριασμό του πόσες φορές έχω συναντήσει το κλασσικό άρθρο του Garrett Hardin «τραγωδία των κοινών», το οποίο αναφέρονταν στο αδιαμφισβήτητο επιχείρημα για την ανώτερη απόδοση των ιδιωτικών δικαιωμάτων ιδιοκτησίας με σεβασμό στην γη και στους φυσικούς πόρους και για αυτό αποτελεί μια αδιάψευστη επιχειρηματολογία υπερ της ιδιωτικοποίησης. Αυτή η λανθασμένη ανάγνωση εν μέρει προέρχεται από την μεταφορά του Hardin στα κοπάδια των βοοειδών, τα οποίο βρίσκονται υπό την ιδιωτική ιδιοκτησία πολλών ατόμων που ενδιαφέρονται για την μεγιστοποίηση του ατομικού τους οφέλους, και βάζουνε τα κοπάδια να βόσκουνε σε ένα κομμάτι κοινής γης. Εάν το κοπάδι κρατιόνταν από κοινού, φυσικά, η μεταφορά δεν μπορεί να λειτουργήσει. Θα ήταν τότε ξεκάθαρο ότι οφείλονταν στην ιδιωτική ιδιοκτησία του κοπαδιού και στην ατομικιστική συμπεριφορά μεγιστοποίησης της χρήσης που είναι η αιτία του προβλήματος. Αλλά όλα αυτά δεν ήταν το βασικό μέλημα του Hardin. Μέλημά του ήταν η πληθυσμιακή μεγέθυνση. Η προσωπική απόφαση του να κάνεις παιδιά, φοβήθηκε ότι οδηγεί σταδιακά στην καταστροφή των παγκόσμιων κοινών (ένα σημείο στο οποίο και ο Thomas Malthus επίσης συμφωνεί). Η ιδιωτική, οικογενειακή φύση της απόφασης ήταν για αυτόν το κρίσιμο ζήτημα. Η μόνη λύση, σύμφωνα με την οπτική του, ήταν ο ρυθμιστικός πληθυσμιακός έλεγχος από τις αρχές.

Παραθέτω εδώ τη λογική του Hardin για να επισημάνω τον τρόπο σκέψης για τα κοινά, ο οποίος περιφράσσεται συχνά από ένα πολύ στενό σύνολο επιχειρημάτων, που σε μεγάλο βαθμό προέρχονται από τις περιφράξεις γης που συνέβησαν στην Βρετανία από τον 16^οαιώνα και έπειτα. Ως αποτέλεσμα, η σκέψη έχει πολύ συχνά πολωθεί μεταξύ ιδιωτικών-ιδιοκτησιακών λύσεων ή από την αυταρχική επιβολή του κράτους. Από πολιτικής άποψης, το όλο ζήτημα θολώνεται από μια ενστικτώδικη αντίδραση είτε υπερ είτε ενάντια στις περιφράξεις, η οποία είναι φορτισμένη από μεγάλες δόσεις νοσταλγίας για την υποτιθέμενη  ηθική οικονομία των κοινών δραστηριοτήτων που υπήρχε κάποτε στο μακρινό παρελθόν.

Η Elinor Ostrom επιδιώκει να διαταράξει μερικές από αυτές τις εικασίες στο βιβλίο της «Διαχείριση των κοινών πόρων (Governing the Commons) (2), στο οποίο συστηματοποιεί τις ανθρωπολογικές, κοινωνικές και ιστορικές μαρτυρίες. Η Ostrom δείχνει ότι τα μεμονωμένα άτομα μπορούν και συχνά επινοούν ευφυείς και λογικούς τρόπους να διαχειρίζονται τις περιοχές κοινής ιδιοκτησίας (common property resources - CPR) για ατομικό και συλλογικό όφελος. Αυτές οι μελέτες περιπτώσεων «συντρίβουν τις αναλύσεις πολλών πολιτικών αναλυτών ότι ο μόνος τρόπος να λυθεί το πρόβλημα των περιοχών κοινής ιδιοκτησίας είναι οι εξωτερικές αρχές να επιβάλλουν πλήρη ιδιωτική ιδιοκτησία ή συγκεντρωτική ρύθμιση» και, όπως ισχυρίζεται η Ostrom, αποδεικνύουν «τον πλούτο των μειγμάτων δημόσιων και ιδιωτικών εργαλείων» (3). Τα περισσότερα από τα παραδείγματά της, ωστόσο, εμπλέκουν λίγο πολύ μεχρι εκατό περίπου εμπλεκόμενους. Οτιδήποτε μεγαλύτερο απαιτεί μια «ένθετη ιεραρχική» δομή λήψης αποφάσεων, παρά άμεσες διαπραγματεύσεις μεταξύ των εμπλεκομένων. Εδώ, υπάρχει, σαφώς μια μη-αναλυτική «κλίμακα προβλημάτων». Οι δυνατότητες για συνετή διαχείριση των πόρων κοινής ιδιοκτησίας υπάρχει στη μια κλίμακα, όπως τα κοινά δικαιώματα σε υδατικούς πόρους μεταξύ εκατό αγροτών σε μια μικρή λεκάνη απορροής ποταμού, όμως οι λύσεις που εφαρμόζονται σε αυτή τη μικρή κλίμακα δεν πρέπει και δεν μπορούν να μεταφερθούν σε προβλήματα όπως η υπερθέρμανση του πλανήτη ή ακόμα και σε περιφερειακής διάχυσης όξινες εναποθέσεις από πυρηνικούς σταθμούς. Όπως «πηδάμε τις κλίμακες» (jump scales) (όπως συνηθίζουν να λένε οι γεωγράφοι) το σύνολο της φύσης των περιοχών κοινής ιδιοκτησίας και οι προοπτικές εξεύρεσης λύσης αλλάζουν δραματικά. Αυτό που φαίνεται ως ένας καλός τρόπος για την επίλυση προβλημάτων σε μια κλίμακα δεν ταιριάζει σε άλλη κλίμακα. Ακόμα χειρότερα, καλές λύσεις σε μια κλίμακα (ας πούμε τοπική) δεν είναι στο σύνολό τους απαραίτητες ότι θα δώσουν καλές λύσεις σε άλλη κλίμακα (ας πούμε παγκόσμια). Γι αυτό η μεταφορά του Hardin είναι ενίοτε παραπλανητική:χρησιμοποιεί ένα μικρής κλίμακας παράδειγμα για να εξηγήσει ένα παγκόσμιο πρόβλημα. Αυτό, παρεπιπτωντος είναι και ο λόγος που τα διδάγματα που αποκτήθηκαν απο τη συλλογική οργάνωση των μικρής κλίμακας αλληλέγγυων οικονομιών σε γραμμές κοινής ιδιοκτησίας δεν μπορούν να μεταφραστούν σε παγκόσμιες λύσεις χωρίς προσφυγή σε ένθετες ιεραρχικές μορφές λήψης αποφάσεων. Δυστυχώς, η ιεραρχία είναι ανάθεμα για πολλά κομμάτια των αντιστεκόμενων αριστερών αυτές τις μέρες.

Στο μεγαλύτερο επίπεδο των πραγμάτων και ειδικά στο παγκόσμιο επίπεδο, μερικές μορφές περιφράξεων είναι συχνά ο καλύτερος τρόπος για να διατηρηθούν αξιόλογα κοινά. Για παράδειγμα θα έπρεπε να παρθούνε δρακόντεια μέτρα για την περίφραξη του Αμαζονίου, για να προστατευτούνε και η βιοποικιλότητα και οι κουλτούρες των ιθαγενών πληθυσμών ως μέρος των παγκόσμιων φυσικών και πολιτιστικών κοινών μας. Είναι σχεδόν βέβαιο ότι απαιτείται μια κρατική αρχή για να κάνει κάτι ενάντια στην φιλισταια δημοκρατία των βραχυπρόθεσμων κερδών και συμφερόντων που λυμαίνονται την γη με φυτείες σόγιας και εκτροφή ζωών. Όμως στην προκειμένη περίπτωση υπάρχει ένα ακόμα πρόβλημα: η απομάκρυνση των ιθαγενών πληθυσμών απο τις εστίες τους οι οποίες βρίσκονται μέσα στα δάση, μπορεί να θεωρηθεί απαραίτητη για τη διατήρηση της βιοπικοιλότητας. Με άλλα λόγια, το ένα κοινό, το οποίο χρειάζεται να προστατευτεί, στρέφεται εις βάρους του άλλου.

Τα ζητήματα των κοινών είναι αντιφατικά και γι αυτό πάντα αμφισβητούνται

Πίσω απο αυτές τις αμφισβητήσεις βρίσκονται τα συγκρουόμενα κοινωνικά συμφέροντα. Πράγματι, «η πολιτική» όπως ο Jacques Rancière έχει παρατηρήσει «είναι η σφαίρα της δραστηριότητας των κοινών τα οποία μπορεί αν είναι μόνο αμφιλεγόμενα» (4). Στο τέλος απο όλα αυτά οι αναλυτές συχνά μένουν με μια απλή απόφαση: με ποιανού τη πλευρά είστε, και ποιανων τα συμφέροντα επιδιώκεται να προστατεύσετε;

Οι πλούσιοι τη σημερινή εποχή έχουν την συνήθεια να κλείνονται σε φρουρημένες κοινότητες (gated communities) εντός των οποίων προσδιορίζονται αποκλειστικά κοινά. Ριζοσπαστικές ομάδες μπορούν επίσης να βρούνε χώρους, μερικές φορές και μέσω ιδιωτικών καθεστώτων (όπως όταν ακτιβιστές αγοράζουν ένα κοινωνικό κέντρο για προοδευτική δράση), απο το οποίο μπορούνε να προχωρήσουνε πολιτικές κοινών συμφερόντων. Ή μπορούνε να εγκαθιδρύσουνε μια κομμούνα ή ένα σοβιέτ σε κάποιο προστατευόμενο χώρο.

Δεν είναι όλες οι μορφές των κοινών χώροι ανοικτής πρόσβασης. Μερικοί, όπως ο αέρας που αναπνέουμε, είναι ανοιχτοί, ενώ άλλοι, όπως οι δρόμοι των πόλεών μας είναι ανοιχτοί σε γενικές γραμμές αλλά ρυθμίζονται, αστυνομεύονται και ακόμα υπόκεινται σε ιδιωτική διαχείριση με τη μορφή των επιχειρησιακών-αναπτυξιακών περιοχών. Και μερικοί, όπως οι κοινοί υδατικοί πόροι μπορεί να ελέγχονται απο καμιά 50αρια αγρότες και να διαχειρίζονται απο την αρχή αποκλειστικά απο μια συγκεκριμένη ομάδα. Τα περισσότερα παραδείγματα της Ostrom ανήκουν στην τελευταία κατηγορία. Επιπλέον, αυτή ορίζει την ερευνά της τους «αποκαλούμενους φυσικούς πόρους» όπως είναι η γη, τα δάση, το νερό, οι ψαρότοποι και άλλα παρόμοια (τους λέω αποκαλούμενους φυσικούς πόρους επειδή όλοι οι πόροι είναι τεχνολογικές, οικονομικές και πολιτιστικές εκτιμήσεις, όπως το γενετικό υλικό, η  γνώση και τα πολιτιστικά στοιχεία, τα οποία βρίσκονται κάτω απο μεγάλη επίθεση αυτές τις μέρες μέσω της εμπορευματοποίησης και των περιφράξεων. Σημειώστε, για παράδειγμα, πως πολιτιστικά κοινά εμπορευματοποιούνται (και συχνά λογοκρίνονται) απο τις βιομηχανίες κληρονομιάς. Πνευματική ιδιοκτησία, πατέντες και δικαιώματα σε γενετικό υλικό και επιστημονική γνώση γενικότερα αποτελούν ένα απο τα πιο καυτά θέματα της εποχής μας. Όταν οι εκδοτικές εταιρείες χρεώνουν τους αναγνώστες για πρόσβαση σε άρθρα σε επιστημονικά και τεχνικά περιοδικά που εκδίδουν, το πρόβλημα της πρόσβασης σε αυτό που σημαίνει κοινά γνώσης και ανοιχτά σε όλους είναι προφανές.

Τα πολιτιστικά και πνευματικά κοινά δεν υπάγονται συχνά στη λογική της σπανιότητας και του αποκλεισμού χρήσης του τύπου που ισχύει για τους περισσότερους φυσικούς πόρους, αυτό είναι ένα σημείο που τονίζεται από τους Michael Hardt και Antonio Negri στο βιβλίο τους Commonwealth. Μπορούμε όλοι να ακούσουμε τον ίδιο ραδιοφωνικό σταθμό ή τηλεοπτικό πρόγραμμα την ίδια στιγμή. Τα πολιτιστικά κοινά, γράφουν οι Hardt και Negri «είναι δυναμικά, εμπλέκοντας τόσο το προϊόν της εργασίας όσο και τους τρόπους της μελλοντικής παραγωγής. Αυτά τα κοινά δεν είναι μόνο η υδρόγειος που μοιραζόμαστε αλλά επίσης είναι οι γλώσσες που δημιουργούμε, οι κοινωνικές πρακτικές που θέτουμε σε εφαρμογή, οι τρόποι κοινωνικότητας που προσδιορίζουν τις διαπροσωπικές μας σχέσεις και ούτω καθεξής». Αυτά έχουν χτιστεί με το πέρασμα των χρόνων και κατ’ αρχήν είναι ανοιχτά σε όλους. Με αυτόν τον τρόπο είναι πιθανό ακόμα να ειδωθεί «η μητρόπολη ως το εργοστάσιο για την παραγωγή των κοινών» (5)

Οι ανθρώπινες ποιότητες της πόλης αναδύονται από τις πρακτικές μας στους ποικιλόμορφους χώρους της πόλης, ακόμα και εάν αυτοί οι χώροι υπόκεινται σε περιφράξεις είτε ιδιωτικής είτε κρατικής ιδιοκτησίας, όπως επίσης και από τον κοινωνικό έλεγχο, την οικειοποίηση και τις κινήσεις αντιστάσεις που διεκδικούν αυτό που ο Henri Lefebvre ονόμασε «το δικαίωμα στην πόλη» σε σχέση με τους κατοίκους. (6)

Μέσα από τις καθημερινές τους δραστηριότητες και αγώνες, μεμονωμένα άτομα και κοινωνικές ομάδες δημιουργούν τον κοινωνικό κόσμο της πόλης και κάνοντας αυτό, δημιουργούν κάτι κοινό ως ένα πλαίσιο εντός του οποίου μπορούμε όλοι να κατοικήσουμε. Ενώ αυτή η πολιτισμική δημιουργία των κοινών δεν μπορεί να καταστραφεί με την χρήση, μπορεί να υποβαθμιστεί και να απαξιωθεί μέσω της υπερβολικής κατάχρησης.

Το πραγματικό πρόβλημα εδώ, μου φαίνεται ότι δεν είναι τα κοινά αυτά κάθε αυτά. Είναι η αποτυχία των εξατομικευμένων ιδιωτικών δικαιωμάτων ιδιοκτησίας να εκπληρώσουν τα κοινά μας συμφέροντα με τρόπο που θα έπρεπε να το κάνουν. Γιατί, για παράδειγμα, δεν επικεντρώνουμε στην μεταφορά του Hardin σχετικά με την ατομική ιδιοκτησία των κοπαδιών από το να μελετάμε τα βοσκοτόπια ως κοινά;

H αιτιολόγηση για τα ιδιωτικά δικαιώματα ιδιοκτησίας στην φιλελεύθερη θεωρία, είναι ότι τα δικαιώματα θα πρέπει να χρησιμεύουν για να μεγιστοποιούν τα κοινά αγαθά όταν κοινωνικά ενσωματώνονται σε θεσμούς μιας ανταλλακτικής δίκαιης και ελεύθερης αγοράς. Όπως υποστηρίζει ο Hobbes, ο κοινός πλούτος παράγεται μέσω ιδιωτικοποίησης των ανταγωνιστικών συμφερόντων εντός του πλαισίου μιας ισχυρής κρατικής εξουσίας. Αυτή η άποψη, προβάλλεται απο τους φιλελεύθερους θεωρητικούς όπως ο  John Locke και ο  Adam Smith, αν και συνήθως υποβαθμίζουν την αναγκαιότητα ενός ισχυρού κράτους. Ως λύση στα προβλήματα της παγκόσμιας φτώχιας, η Παγκόσμια Τράπεζα συνεχίζει να μας διαβεβαιώνει, ενώ σε μεγάλο βαθμό κλείνει προς τις θεωρίες του  Hernando de Soto, ότι είναι τα ιδιωτικά δικαιώματα ιδιοκτησίας για όλους τους κάτοικους των παραγκουπόλεων και η πρόσβαση σε μικρο-οικονομίες (ειδικά αυτά τα οποία απλώς τυχαίνει να αποδώσουν υψηλούς συντελεστές απόδοσης στους παγκόσμιους χρηματοδότες). Όταν το εγγενές επιχειρηματικό ένστικτο των φτωχών φιλελευθεροποιείται με αυτόν τον τρόπο, λέγεται ότι όλα θα είναι καλά και θα λυθεί το πρόβλημα της χρόνιας φτώχιας.

Για τον Locke, η ατομική ιδιοκτησία είναι ένα φυσικό δικαίωμα, το οποίο προκύπτει όταν τα μεμονωμένα άτομα δημιουργούν αξία απο την ανάμειξη της εργασίας με τη γη: οι καρποί της εργασίας τους, ανήκουν σε αυτούς και μόνο σε αυτούς.  Αυτή είναι η ουσία της εκδοχής του Lock για την θεωρία της αξίας σε σχέση με την εργασία. Οι αγορές κοινωνικοποιούν αυτό το δικαίωμα όταν κάθε μεμονωμένο άτομο παίρνει πίσω την αξία αυτού που έχει δημιουργήσει ανταλλάσσοντάς το με μια ισοδύναμη αξία που έχει δημιουργηθεί απο κάποιον άλλο. Στην πραγματικότητα, τα μεμονωμένα άτομα διατηρούν, επεκτείνουν και προσαρμόζουν τα δικαιώματα ιδιωτικής ιδιοκτησίας μέσω της δημιουργίας αξίας σε υποτιθέμενες ελεύθερες και δίκαιες αγορές συναλλαγών. Αυτός είναι ο τρόπος που ο πλούτος των εθνών είναι πιο εύκολο να δημιουργηθεί και το κοινό καλό να εξυπηρετηθεί καλύτερα. Το τεκμήριο είναι φυσικά, ότι οι αγορές μπορεί να είναι ελεύθερες και δίκαιες, και στην κλασσική πολιτική οικονομία είναι αποδεκτό ότι τα κράτη θα παρεμβαίνουν για να το κάνουν αυτό -το λιγότερο, αυτό είναι που ο  Smith συμβουλεύει τους ηγέτες των κρατών να κάνουν. Αλλά υπάρχει μια άσχημη συνέπεια στην θεωρία του Locke: τα άτομα που θα αποτύχουν να παράγουν αξία δεν έχουν κανένα δικαίωμα στην ιδιοκτησία. Η αποστέρηση των ιθαγενών πληθυσμών στην νότια Αμερική απο τους «παραγωγικούς» αποικιοκράτες, για παράδειγμα, ήταν δικαιολογημένη επειδή οι ιθαγενείς πληθυσμοί δεν παρήγαγαν αξία.

Έτσι πως ασχολείται ο Karl Marx με όλα αυτά; Ο Marx αποδέχεται το όραμα του Lock στα πρώτα κεφάλαια του Κεφαλαίου -αν και το επιχείρημα διανθίζεται με αρκετή ειρωνεία όταν για παράδειγμα παίρνει το περίεργο ρόλο του μύθου του Ροβινσώνα Κρούσου στην πολιτικοοικονομική σκέψη, στην οποία κάποιος πετιέται σε ένα κράτος που λειτουργεί με τους νόμους της ζούγκλας όπως το βρετανικό. Αλλά όταν ο Marx εξετάζει το πως η εργατική δύναμη γίνεται ατομικοποιημένο εμπόρευμα το οποίο πουλιέται και αγοράζεται σε ελεύθερες και δίκαιες αγορές, βλέπουμε το όραμα του Lock να αποκαλύπτεται ποιο πραγματικά είναι: ένα σύστημα που βασίζεται στην ισότητα στην αξία ανταλλαγής που παράγει υπεράξια για τον κεφαλαιοκράτη κάτοχο των μέσων παραγωγής μέσω της εκμετάλλευσης της ζωντανής εργασίας στην παραγωγή.

Το σχήμα του Lock υπονομεύεται ακόμα πιο δραματικά όταν ο Marx εξετάζει το ζήτημα της συλλογικής εργασίας. Σε έναν κόσμο στον οποίο μεμονωμένοι τεχνίτες παραγωγοί ελέγχουν τα δικά τους μέσα παραγωγής και μπορούν να πετύχουν ελεύθερες συναλλαγές σε σχέση με τις ελεύθερες αγορές, τότε το όραμα του Lock μπορεί να έχει μια αξία. Αλλά η άνοδος του εργοστασιακού συστήματος από τα τέλη του 18ου αιώνα και μετά, όπως υποστηρίζει ο Marx, καθιστά περιττά τα θεωρητικά σχήματα του Lock. Στο εργοστάσιο, η εργασία είναι συλλογικά οργανωμένη. Εάν υπήρχαν δικαιώματα ιδιοκτησίας που θα προέκυπταν απο αυτή τη μορφή εργασίας, τότε σίγουρα αυτά θα ήταν συλλογικά παρά ατομικοποιημένα. Ο προσδιορισμός της παραγωγικής αξίας της εργασίας, στην οποία βασίζεται η θεωρία του Lock για την ιδιωτική ιδιοκτησία, δεν κρατιέται για το άτομο αλλά περνάει στον συλλογικό εργάτη. Ο κομμουνισμός τότε αναδύεται στην βάση της «ένωσης των ελεύθερων ανθρώπων, που δουλεύουν με τα μέσα παραγωγής να είναι κοινά και δαπανώνται οι πολλές διαφορετικές μορφές εργατικής δύναμης με πλήρη αυτογνωσία σαν να πρόκειται για μια εργατική δύναμη» (7).

Ο Marx δεν υποστηρίζει την κρατική ιδιοκτησία αλλά κάποιας μορφής ιδιοκτησία που ανήκει στη συλλογική εργατική παραγωγή για το κοινό καλό. Πως μπορεί αυτή η μορφή της ιδιοκτησίας να είναι, προκύπτει  αντιστρέφοντας το επιχείρημα του Lock για την παραγωγή της αξίας. Υποθέστε, λέει ο Marx,  ένας κεφαλαιοκράτης ξεκινάει μια παραγωγή με 1000 δολάρια αρχικό κεφαλαίο και το πρώτο χρόνο καταφέρνει να κερδίσει 200 δολάρια υπεραξία απο τους εργάτες αναμειγνύοντας την εργασία τους με την ιδιοκτησία γης και έπειτα ο κεφαλαιοκράτης χρησιμοποιεί αυτή την υπεραξία για προσωπική κατανάλωση. Έπειτα, μετά απο πέντε χρόνια, τα 1000 δολάρια θα έπρεπε να ανήκουν στους συλλογικούς εργάτες, από τη στιγμή που σχηματοποιούνται στον έναν που αναμειγνύει την εργασία τους με την γη. Ο κεφαλαιοκράτης έχει καταναλώσει όλο το αρχικό κεφαλαίο. Όπως στην Νότια Αμερική, οι κεφαλαιοκράτες προσδοκούν οι ιθαγενείς πληθυσμοί να χάσουν τα δικαιώματά τους, απο τη στιγμή που αυτοί απο μόνοι τους δεν έχουν παράγει καμία αξία.

Ενώ αυτή η λογική φαίνεται εξωπραγματική, βρίσκεται πίσω απο το σουηδικό σχέδιο Meidner που προτάθηκε στα τέλη της δεκαετίας του 1960. Σε αντάλλαγμα για τη συγκράτηση των μισθών απο την πλευρά των συνδικάτων θα θεσπιζόταν ένας φόρος στα εταιρικά κέρδη, ο οποίος θα συγκεντρώνονταν σε ένα εργατικά ελεγχόμενο ταμείο, το οποίο έπρεπε να επενδύει και τελικά να εξαγοράζει τις εταιρείες, και συνεπώς να τις φέρνει υπό τον έλεγχο των εργατικών συνδικάτων. Το κεφάλαιο αντιστάθηκε με όλες τις δυνάμεις του σε αυτή την ιδέα και τελικά δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Αλλά η ιδέα θα πρέπει να επανεξεταστεί. Το κεντρικό συμπέρασμα είναι ότι η συλλογική εργασία που σήμερα είναι ο παραγωγός της αξίας πρέπει να κατοχυρωθεί ως συλλογική και όχι ως ατομικά ή ιδιωτικά δικαιώματα. Η αξία, ο κοινωνικά απαραίτητος χρόνος εργασίας, είναι το καπιταλιστικό κοινό, και αντιπροσωπεύεται απο χρήματα, που αποτελούν το καθολικό ισοδύναμο με το οποίο υπολογίζεται ο κοινός πλούτος. Γι αυτό τα κοινά δεν είναι κάτι που υπήρχε κάποτε στο μακρινό παρελθόν και απο τότε χάθηκε, αλλά κάτι το οποίο όπως τα αστικά κοινά, διαρκώς παράγεται. Το πρόβλημα είναι ότι διαρκώς περιφράσσονται και ιδιοποιούνται απο το κεφάλαιο με την εμπορευματική και νομισματική του μορφή. Για παράδειγμα μια κοινοτική ομάδα που αγωνίζεται για να διατηρήσει στην γειτονιά της την εθνοτική της ποικιλομορφία και να προστατευτεί απέναντι στον εξευγενισμό μπορεί ξαφνικά να δει τις αξίες ιδιοκτησίας να ανεβαίνουν καθώς η αγορά του real estate εντοπίζει τον «χαρακτήρα» της γειτονιάς ως πολυπολιτισμικό και ως εν δυνάμει πόλο έλξης για τους εξευγενιστές.

Οι βίαιες νεοφιλελεύθερες επιθέσεις στα δικαιώματα και στην εξουσία της οργανωμένης εργασίας, οι οποίες από την Χιλή έως την Βρετανία ξεκίνησαν τη δεκαετία του 1970 αυξάνονται σήμερα με τα δρακόντεια παγκόσμια σχέδια λιτότητας τα οποία από την Καλιφόρνια έως την Ελλάδα, συνεπάγονται απώλειες περιουσιακών στοιχείων και δικαιωμάτων για τη μεγάλη μάζα του πληθυσμού, σε συνδυασμό με την επιθετική απορρόφηση των έως τώρα περιθωριοποιημένων πληθυσμών στις καπιταλιστικές δυναμικές. Ζώντας με λιγότερα από 2 δολάρια την ημέρα, αυτοί οι πληθυσμοί, πάνω από 2 δισεκατομμύρια μπαίνουν στις μικροοικονομίες των «subprime μορφών δανεισμού» ώστε να εξαχθεί πλούτος από αυτούς –όπως συνέβη στις αγορά σπιτιών με τον επιθετικό δανεισμό των subprime στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο οποίος στη συνέχεια ακολουθήθηκε από κατασχέσεις- για να χρυσωθούν τα McMansions[1] των πλούσιων. Τα περιβαλλοντικά κοινά δεν απειλούνται λιγότερο, ενώ οι προτεινόμενες απαντήσεις όπως το εμπόριο άνθρακα και νέες περιβαλλοντικές τεχνολογίες απλώς προτείνουν ότι πρέπει να επιδιώξουμε να βγούμε από το αδιέξοδο χρησιμοποιώντας τα ίδια εργαλεία της κεφαλαιακής συσσώρευσης και των κερδοσκοπικών συναλλαγών της αγοράς που μας οδήγησαν στις δυσκολίες. Δυστυχώς, αυτή είναι μια παλιά, πολύ παλιά ιστορία: κάθε σημαντική πρωτοβουλία που επιδίωξε να λύσει το πρόβλημα της φτώχιας από το 1945, επέμενε στην αποκλειστική χρήση των μέσων –κεφαλαιακής συσσώρευσης και συναλλαγών της αγοράς- η οποία παράγει σχετική και μερικές φορές απόλυτη φτώχια. Είναι έκπληξη το γεγονός ότι ακόμα υπάρχουν φτωχοί και τα νούμερά τους αυξάνονται αντι να μειώνονται με την πάροδο του χρόνου.

Η κατάργηση των ρυθμιστικών πλαισίων και ελέγχων, που όφειλαν να περιορίζουν, ωστόσο ανεπαρκώς, την τάση για ληστρικές πρακτικές συσσώρευσης έχει ως αποτέλεσμα να ακολουθήσει μια λογική κατακλυσμιαίας συσσώρευσης και οικονομικής κερδοσκοπίας η οποία σήμερα μετατρέπεται σε πραγματική πλημμύρα. Η επακολουθούμενη ζημιά μπορεί να περιοριστεί με την κοινωνικοποίηση της πλεονασματικής παραγωγής και διανομής και την εγκαθίδρυση νέων κοινών πλούτου ανοιχτών σε όλους. Αυτό που έχει σημασία εδώ δεν είναι το συγκεκριμένο μείγμα θεσμικών ρυθμίσεων –περιφράξεις εδώ, επέκταση ποικίλλων συλλογικών και κοινής ιδιοκτησίας ρυθμίσεων πιο πέρα- αλλά ότι το ενοποιημένο αποτέλεσμα να αντιμετωπίζει την σπειροειδή υποβάθμιση της κοινής εργασίας και των κοινών εδαφών (συμπεριλαμβανόμενου και των πηγών που ενσωματώνονται στη «δεύτερη φύση» του δομημένου περιβάλλοντος) στα χέρια του κεφαλαίου. Σε αυτή τη προσπάθεια, το 

«πλούσιο μείγμα εργαλείων» που η Ostrom ξεκίνησε να εντοπίζει –όχι μόνο δημόσια και ιδιωτικά αλλά επίσης συλλογικά και συνεταιριστικά, με ένθετη ιεραρχία και οριζόντια, περιφραγμένα και ανοιχτά- θα έχουν όλα σημαντικό ρόλο να παίξουν στην αναζήτηση τρόπων για να οργανωθεί η παραγωγή, διανομή, ανταλλαγή και κατανάλωση για την κάλυψη των ανθρώπινων αναγκών.

Το θέμα δεν είναι να ικανοποιηθούν οι απαιτήσεις της συσσώρευσης για χάρη της συσσώρευσης στη πλευρά της τάξης που αποδέχεται τον κοινό πλούτο απο την τάξη που τον παράγει. Το ζητούμενο, μάλλον είναι να αλλάξουν όλα αυτά και να βρεθούν δημιουργικοί τρόποι να χρησιμοποιούνται οι δυνάμεις της συλλογικής εργασίας για το κοινό καλό.

Σημειώσεις

1. Garrett Hardin, “The Tragedy of the Commons,” Science 162 (1968), 1243–8.
2. Elinor Ostrom, Governing the Commons: The Evolution of Institutions for Collective 

Action (Cambridge: Cambridge University Press, 1990).
3. Ibid., 182.
4. Jacques Rancière, cited in Michael Hardt and Antonio Negri, Commonwealth (Cambridge,
MA: Harvard University Press, 2009), 350.
5. Michael Hardt and Antonio Negri, Commonwealth, 350.

6. Henri Lefebvre, The Urban Revolution (Minneapolis: Minnesota University Press, 2005), 
150.
7. Karl Marx, Capital, Volume One (New York: Vintage, 1977), 169–71.
8. Ibid., 638

Radical History Review
Issue 109 (Winter 2011) d o i 10.1215/01636545-2010-017
© 2011 by MARHO: The Radical Historians’ Organization, Inc.

http://davidharvey.org/media/Harvey_on_the_Commons.pdf

Πηγή:

http://www.rebelnet.gr/articles/view/The-Future-of-the-Commons