Εσείς το λέτε κρίση, εγώ το λέω καμπινέ που κάθε λίγο βουλώνει.

Εσείς το λέτε κρίση , εγώ το λέω καμπινέ που κάθε λίγο βουλώνει.

Όλοι χέζουν, κανείς δε σκουπίζει, κι όταν βουλώσει, όλους τους πιάνει απελπισία κι αναρωτιούνται ποιος θα βρεθεί να τον ξεβουλώσει.

Ντ. Χριστιανόπουλος, Η Απόκριση, 1989

σημ: καλύτερα να είσαι ένα βήμα μπροστά, παρά να είσαι πάντα ένα βήμα πίσω και μες τα σκατά.

Το πιο κάτω κείμενο, αφορά και την Κύπρο, όχι μόνο τους έλληνες μικροαστούς. Ένα βήμα μπροστά θα είμαστε. Πάντα. Όσο τρομακτικό κι αν είναι να συνειδητοποιεί κανείς, τί στοιχίζει η απουσία ενός κομμουνιστικού κόμματος στην Κύπρο, τρομαχτικότερο είναι να μην το συνειδητοποιεί. Αυτός που δεν το γνωρίζει και δεν το συνειδητοποιεί, αύριο θα αγανακτεί με τους νεοφασίστες. Να το θυμάστε αυτό "σύντροφοι"...

Οι πολιτικές επιλογές των ελλήνων μικροαστών, πρόσφατες και μελλοντικές (Ι)

Στις εκλογές του περασμένου Μάη και Ιούνη, και σε ό,τι αφορά την --ας την πούμε χάρην ευκολίας-- "ενδοαριστερή" αναμέτρηση, ο μεγάλος και αδιαφιλονίκητος νικητής ήταν ο ΣΥΡΙΖΑ. Ο βασικότερος λόγος για αυτό δεν είχε να κάνει ούτε με το πόσο ομορφότερα είναι τα στελέχη του, ούτε με το πόσο πιο πειστική ήταν η ρητορική τους, ούτε με το πόσο έπεισε ότι είναι μια πιο μοντέρνα ή και μεταμοντέρνα πολιτική επιλογή, προσαρμοσμένη στους καιρούς. Όλα όσα ο ΣΥΡΙΖΑ υπερτονίζει ως βασικά στοιχεία της τότε δημοφιλίας του είναι από ήσσονος ως ανύπαρκτης σημασίας και το γνωρίζει.

Ο βασικότερος λόγος ήταν ότι ο ΣΥΡΙΖΑ κατέστησε απολύτως σαφές το ότι ήταν πρόθυμος να γίνει το "κόμμα διαμαρτυρίας" που ως τότε ήταν για μια μερίδα των χαμηλών και μικρομεσαίων στρωμάτων το ΚΚΕ, την ίδια στιγμή που το ΚΚΕ κατέστησε εξίσου σαφές ότι δεν επρόκειτο να διεκδικήσει πλέον αυτόν τον ρόλο, καθώς για τους δικούς του θεωρητικούς και στρατηγικούς λόγους έκρινε ότι ιστορικά είχε έρθει ο καιρός να απαλλαγεί από αυτό το πολιτικό προφίλ και να επιστρέψει στις επαναστατικές του ρίζες.

Γύρω στις αρχές του Σεπτέμβρη του 2012, δημοσίευσα εδώ ένα κείμενο με τίτλο "Ο λαϊκός εκβιασμός και το ΚΚΕ." Εξηγούσα εκεί ότι είναι αληθής ο ισχυρισμός ότι στις εκλογές ο "λαός τιμώρησε το ΚΚΕ", ψευδείς όμως οι θεωρίες περί των αιτιών της "τιμωρίας." Ο "λαός", το μικροαστικό και ακόμα και εργατικό εκείνο κομμάτι το οποίο απέσυρε την στήριξη του στο κόμμα και στράφηκε στον ΣΥΡΙΖΑ ή και αλλού, τιμώρησε το ΚΚΕ γιατί ήταν σαφές ότι το κόμμα αυτό δεν ήταν πλέον διατεθειμένο να περιορίζεται στο να είναι  όχημα της "πίεσης" στην μεγαλοαστική τάξη αλλά επιζητούσε πλέον την πολιτική της ανατροπή. Κάτι που δεν ανήκε καθόλου στις προτεραιότητες της μικροαστικής τάξης, ούτε και θα μπορούσε ποτέ να ανήκει.

Ως τάξη, η μικροαστική τάξη ορίζει το ταξικό της συμφέρον μέσω μιας διπλής αντίστιξης που είναι συνάμα ασύμμετρη: αφενός, ορίζει το ταξικό αυτό συμφέρον με όρους διατήρησης των "προνομίων" εκείνων (μισθολογικών, αλλά και σχετιζόμενων με την θέση της στην οργάνωση της εργασίας) που σηματοδοτούν την απόστασή της από την εργατική τάξη· αφετέρου, το ορίζει με όρους προστασίας της από τις επιθετικές διαθέσεις της αστικής τάξης, τόσο σε ό,τι αφορά την αναζήτηση αυτής της δεύτερης τρόπων μείωσης του κόστους της εργασίας, όσο και σε ό,τι αφορά τις συγκεντρωτικές, μονοπωλιακές της τάσεις, που απειλούν άμεσα μεγάλο κομμάτι της μικροαστικής ταξικής επιβίωσης. Η ασυμμετρία, η οποία δηλώνεται και από το ίδιο το όνομα "μικροαστός" (αντί, πχ, "μεγαλοεργάτης") είναι ευθεία αποτύπωση της ανισότητας πολιτικής και οικονομικής ισχύος ανάμεσα στην αστική και την εργατική τάξη, που με τη σειρά της στρέφει εξ ορισμού τον μικροαστό με το πρόσωπο πάντα προς την αστική τάξη και την πλάτη πάντα στραμμένη στην εργατική.

Στις εκλογές λοιπόν του Μάη και του Ιούνη, η τάξη αυτή θεώρησε ότι το πολιτικό όχημα με το οποίο θα μπορούσε καλύτερα να "πιέσει" την αστική τάξη να χαλαρώσει την επίθεσή της προς την ίδια, να της αφήσει κάποια περιθώρια προνομιακότητας απέναντι στο προλεταριάτο, ήταν το κόμμα που προέτασσε το μικροαστικό συμφέρον ως καθολικό συμφέρον, και συνάμα, το κόμμα που ξεκαθάριζε ότι καμία πρόθεση δεν έχει να ανατρέψει την αστική ταξική εξουσία, και συνεπώς, καμία πρόθεση δεν έχει να θέσει σε κίνδυνο τα συγκριτικά προνόμια των μικροαστών τα οποία απορρέουν από την ίδια αυτή εξουσία.

Εξυπηρέτησε με την επιλογή της αυτή τα συμφέροντά της η μικροαστική τάξη; Γιατί βέβαια αυτή είναι η κρίσιμη ερώτηση από κομμουνιστική σκοπιά, μιας και για μας είναι ολότελα άχρηστο και αφελές να θεωρούμε ότι οι τάξεις μεταστρέφονται με ηθικολογικά κηρύγματα περί "αλληλεγγύης" και "ανθρωπιάς".

Η απάντηση νομίζω πως είναι ξεκάθαρα όχι. Αναμφισβήτητα θεώρησε ότι έτσι θα τα εξυπηρετήσει και στήριξε τα κόμματα που στήριξε με αυτό το κριτήριο. Από αυτή την άποψη ήταν "ρεαλιστική." Εξίσου αναμφισβήτητα όμως, απέτυχε να τα εξυπηρετήσει μέσω των επιλογών της, και από αυτή την άποψη φάνηκε εξίσου "αφελής." Ο "αφελής ρεαλισμός" είναι σε τελική ανάλυση το χαρακτηριστικό γνώρισμα της ιδεολογίας της μικροαστικής τάξης, αυτό που συμπυκνώνει την ουσία του να είσαι μικροαστός: όπως έγραψα και σε άλλη ανάρτηση, ο μικροαστός είναι κάποιος που διαρκώς παγιδεύεται από την ίδια την καχυποψία με την οποία προσπαθεί να αυτοπροστατευτεί -- και αυτό επειδή δεν ξέρει ποτέ με πραγματικό ρεαλισμό πού να στρέψει την καχυποψία του.

Δεν εξυπηρέτησε λοιπόν τα δικά της συμφέροντα η μικροαστική τάξη αλλά αυτά της αστικής, και αυτό σημαίνει ότι οι επιλογές της εργάστηκαν εναντίον της, στηρίζοντας και ενισχύοντας την προέλαση του αστικού τανκ πάνω σε ό,τι έχει απομείνει από τα "προνόμια" και τις "οχυρώσεις" των μικροαστών.

Από πού προέκυψε το λάθος;

Το λάθος προέκυψε από την εντελώς παραπλανημένη αντίληψη των μικροαστών για το τι σημαίνει "άσκηση πίεσης" σε περίοδο κρίσης. Σε μια τέτοια περίοδο, όταν οι δυνάμεις της μίας πλευράς (της αστικής) γίνονται ανεξέλεγκτα επιθετικές και βίαιες, η "πίεση" όσων αρκούνται να προβάλλουν την "πίεση" ως μέσο γίνεται κάθε μέρα και ασθενικότερη, ώσπου στο τέλος να αποκαλυφθεί ότι το πολιτικό "όχημα πίεσης" πιέζεται πολύ περισσότερο από ό,τι μπορεί να πιέσει.

Και αυτό ακριβώς αποδείχτηκε έμπρακτα σε ό,τι αφορά τον ΣΥΡΙΖΑ στα μάτια και των πιο αφελών: η "πίεση" που ο ίδιος ασκεί είναι στην καλύτερη περίπτωση ένα ρητορικό πυροτέχνημα, ενώ η πίεση που δέχεται είναι πολύ αληθινή και τα αποτελέσματά της απτά και εντυπωσιακά. Μέσα σε λίγους μήνες, για να περιοριστούμε σε ένα και μόνο παράδειγμα, ο αρχηγός του κόμματος της "ριζοσπαστικής αριστεράς" απευθύνει ομιλίες στο Ίδρυμα του αρχηγού της ΕΡΕ Κωνσταντίνου Καραμανλή σε μια απελπισμένη προσπάθεια να βρει "πατήματα" στο εκλογικό σώμα. Στους αντίποδες, δεν υπάρχει ένα θέμα στο οποίο ο ΣΥΡΙΖΑ να κατάφερε έστω να καθυστερήσει την προέλαση της αστικής τάξης και υπάρχουν πολλά όπου σπατάλησε ενέργεια και δυνάμεις για ζητήματα ελάσσονος σημασίας, καταλήγοντας αρκετά συχνά και στην επικοινωνιακή συντριβή, μεταξύ άλλων.

Κατά συνέπεια, και πάντα από τη μικροαστική σκοπιά, το "χαρτί" με το οποίο τα στρώματα που στριμώχνονται από την αστική επέλαση προς τα κάτω προσπάθησαν να αναδιαπραγματευτούν τη θέση τους έχει ήδη καεί. Και κάηκε για τους ίδιους ακριβώς λόγους που το κατέστησαν ελκυστικό τον Μάη και τον Ιούνη του 2012: Κάηκε επειδή δεν επιζητούσε την σύγκρουση με την εγχώρια και διεθνή αστική τάξη, επειδή αναζήτησε την "αναδιαπραγμάτευση" μαζί της, επειδή δεν είχε και δεν έχει καμία πρόθεση αντιπαράθεσης με τα εγχώρια μονοπωλιακά/ιμπεριαλιστικά συμφέροντα, επειδή το μόνο που αναζήτησε ήταν η φενάκη του προ-κρίσης καπιταλισμού ως του "σοσιαλισμού για μικροαστούς". Όμως επρόκειτο ξεκάθαρα και αποδεδειγμένα για φενάκη, γιατί ο καπιταλισμός δεν δύναται να επιστρέψει στο προ-κρίσης σημείο του, δεν μπορεί να συνεχίσει να παράγει κέρδος και προϋποθέσεις συσσώρευσης χωρίς την πιο ανηλεή επίθεση σε κάθε περιοχή της καθημερινής διαβίωσης των χαμηλών στρωμάτων, και δεν μπορεί να εξασφαλίσει τον πλούτο για την τάξη που εξυπηρετεί χωρίς να αυξήσει εκθετικά τον αριθμό των θυμάτων της πιο άγριας βαθμίδας εκμετάλλευσης, χωρίς να συγκεντρώσει όλο και περισσότερη οικονομική ισχύ στους λίγους, χωρίς να εξαλείψει κάθε ίχνος "αυτονομίας" από την ταξική υπόσταση των μικροαστών. Αυτό είναι το νόημα και η σημασία του ιμπεριαλισμού που ανακάλυψε ο Λένιν και αυτό ακριβώς είναι το νόημα που οι επαγγελματίες της χαύνωσης των μικροαστών κρύβουν επιμελώς κάτω από τις νάιλον σημαίες του οπαδικού, συναισθηματικά ανακλαστικού "αντιαμερικανισμού" ή "αντιευρωπαϊσμού" ή των κάθε λογής βερμπαλισμών περί "νέων ΕΑΜ" και "λαϊκών μετώπων."

Αρνητικά λοιπόν --από τη σκοπιά της διάψευσης όσων θεωρούσε "ρεαλιστικά"-- η μικροαστική τάξη στην Ελλάδα είχε, ιδιαίτερα μετά τις εκλογές, αρκετό χρόνο να αντλήσει μαθήματα. Και νομίζω ότι τα αρνητικά μαθήματα τα έχει αντλήσει, και με το παραπάνω. Όμως τα αρνητικά μαθήματα, τα μαθήματα που περιορίζονται στην διάψευση, δεν αρκούν. Από μόνα τους, δεν μπορούν να κάνουν τίποτε άλλο από το να βυθίζουν τους μαθητές τους στην απελπισία και την απόγνωση. Και τα συναισθήματα αυτά δεν είναι καλοί δάσκαλοι. Είναι το ίδιο κακοί όσο είναι και αυτά της κιχωτικής ευφορίας και επηρμένης αίσθησης ισχύος με τα οποία χαυνώθηκαν οι μικροαστοί ένα χρόνο πριν τις εκλογές, τον Ιούνιο του 2011.

Στο δεύτερο μέρος θα προσπαθήσουμε λοιπόν να εστιαστούμε σε κάποια εφικτά θετικά μαθήματα που μπορούν να αντλήσουν οι έλληνες μικροαστοί, τόσο από την ελληνική, όσο και από τη διεθνή εμπειρία.

Οι πολιτικές επιλογές των ελλήνων μικροαστών, πρόσφατες και μελλοντικές (ΙΙ)

Η μη αυτονομία της μικροαστικής τάξης δομικά, ο μετεωρισμός της αντικειμενικά, όσο και με όρους ταξικής συνείδησης, ανάμεσα σε δύο τάξεις, εμπεριέχει μια ιστορική "αδικία" σε βάρος της. Η μνήμη αυτής της αδικίας, απροσπέλαστη ως τέτοια, διατηρείται στην μικροαστική συνείδηση με όρους μνησικακίας, κι έτσι δηλητηριάζει τους ίδιους τους φορείς της. Πρόκειται για την μνήμη του γεγονότος ότι ιστορικά, οι μικροαστοί δεν ήταν πάντα μια εξαρτημένη και μετέωρη "μισοτάξη". Οι απώτεροι πρόγονοί τους, οι μάστορες και οι τεχνίτες του μεσαίωνα, προηγούνται ιστορικά τόσο του προλεταριάτου που ξέρασε στις πόλεις η βιομηχανική επανάσταση ξεριζώνοντας τους αγρότες, όσο και της μονοπωλιακής αστικής τάξης. Η σχέση τους με τους μεγαλεμπόρους και τους μετόχους των αποικιακών εταιριών της πρώιμης καπιταλιστικής κοινωνίας χαρακτηριζόταν κάποτε από ασύγκριτα μεγαλύτερη αυτονομία από αυτήν που έχουν σήμερα. Και η λυσσαλέα τους αντίσταση στην απώλεια αυτής της αυτονομίας, που εκδηλώνεται με όρους φοβισμένου μίσους για τους μεγαλοαστούς και επιθετικής περιφρόνησης για τους προλετάριους, έχει σταθεί ένα τεράστιο εμπόδιο για τους δεύτερους και για τους δικούς τους αγώνες για καθολική χειραφέτηση, όσο κι αν στάθηκε επίσης ανίσχυρη στην ανώτερη οργάνωση και την πιο εξελιγμένη, πιο αναβαθμισμένη και πιο στρατηγικά ενωτική ταξική συνείδηση των αστών της εποχής του μονοπωλιακού καπιταλισμού.

Η θεωρία του μονοπωλιακού χαρακτήρα του κεφαλαίου, η θεωρία του αναπόδραστου ξεπεράσματος του φιλελεύθερου καπιταλισμού ενδογενώς, για λόγους εξέλιξης του ίδιου του τρόπου παραγωγής, είναι οπωσδήποτε τρομερά δυσκατάποτη από τους μικροαστούς, που προτιμούν πάντοτε τις "εθνοαπελευθερωτικές" ερμηνείες του ιμπεριαλισμού διότι αυτές αφήνουν άπλετο χώρο για το μέλλον τους ως τάξη. Η λενινιστική αντίληψη του ιμπεριαλισμού σημαίνει τις καμπάνες της ιστορικής κηδείας των μικροαστών, και έτσι δεν είναι καθόλου τυχαία η απέχθειά τους ή έστω η απωθητική αδιαφορία τους για αυτή: καμία τάξη δεν αγκαλιάζει πρόθυμα την ανακοίνωση του αναπόφευκτου του θανάτου της. 

Όμως αυτό το οποίο έχει αποσαφηνίσει ως τα τώρα η κρίση είναι ακριβώς το αναπόφευκτο αυτού του θανάτου, ή, για να μιλήσουμε λιγότερο μελοδραματικά, το αναπόφευκτο του τελικού ιστορικού ξεπεράσματος των μικροαστών, της τάξης αυτής που είδε σταδιακά, και μετά τον 19ο αιώνα κυρίως, τον εαυτό της να γίνεται "σάντουιτς" ανάμεσα στις νέες δυνάμεις των μεγαλοαστών και του προλεταριάτου. Το κεφάλαιο είναι μια μηχανή καταδικασμένη να γίνεται πιο πολυσύνθετη και πιο φονικά ανελέητη όσο εξελίσσεται. Οι μικροαστοί, που ξαναείδαν το φως της μέρας ως ταξική δύναμη μετά την τερατώδη καταστροφή των δύο παγκόσμιων πολέμων του 20ου αιώνα, έχουν και πάλι ως μόνη ελπίδα ταξικής αναγέννησής τους τον πόλεμο, που θα αφανίσει ένα μεγάλο κομμάτι τους βιολογικά. Αν αρνηθούν να θυσιάσουν τα μέλη τους βιολογικά, θα αφανιστούν ταξικά, είτε με το να συγχωνευθούν με το προλεταριάτο σε μια νέα εποχή "σήπουσας ανάπτυξης" του κεφαλαίου που θα προσεγγίζει από κάποιες απόψεις την μακρά εποχή της πρωταρχικής συσσώρευσης και της δουλείας, είτε θα αποδεχτούν την θετική τους υπερκέραση από το προλεταριάτο, συμβάλλοντας μαζί του στην ωρίμανση της εξέγερσης, την νικηφόρα επανάσταση και το χτίσιμο μιας νέας κοινωνίας, όπου βέβαια τα συγκροτητικά τους "προνόμια" και η αίσθηση "αυτονομίας" τους θα έχουν χάσει κάθε αξία και κάθε σημασία, αλλά για λόγους αντίθετους της μαζικής υποδούλωσης.

Αυτό είναι το σκληρό μήνυμα των κομμουνιστών στην μικροαστική τάξη.

Είναι φυσικά ένα μήνυμα που οι περρισότεροι μικροαστοί σήμερα όχι απλώς δεν επιθυμούν να ακούσουν, αλλά το οποίο ωθεί πολλούς από αυτούς να εκδηλώνουν την επιθυμία να ξεφορτωθούν τον αγγελιοφόρο: τους κομμουνιστές.

Σε αρκετές χώρες, το έχουν ήδη ανεχθεί αν όχι επικροτήσει ως γεγονός· αλλά αυτό δεν τους έχει βοηθήσει στο ελάχιστο στις σημερινές περιστάσεις. Αφημένοι στον εαυτό τους, χωρίς επαναστατικά Κομμουνιστικά Κόμματα, οι εργαζόμενοι μικροαστοποιούνται συνειδησιακά τόσο ώστε να μην μπορούν παρά να εκφυλίζουν, θέλοντας και μη, κάθε διάδοχο πολιτικό σχήμα, σε έναν φαύλο κύκλο που στενεύει όλο και περισσότερο τα περιθώρια των ελπίδων τους. Φτιάχνουν με τα χέρια τους κάστρα στην άμμο, το καθένα πιο αδύναμο, παροδικό και ημιτελές από το προηγούμενο. Η εμπειρία δείχνει πως η διάλυση ή η ενσωμάτωση του Κομμουνιστικού Κόμματος μιας χώρας εξαπολύει ένα στάδιο ταξικής αποσύνθεσης και παρακμής χωρίς τελειωμό: στις περιπτώσεις αυτές, όσο περισσότερο αποκρυσταλλώνεται, συμπυκνώνεται και ισχυροποιείται η ταξική συνείδηση από τα πάνω καθώς ο χώρος των αστών στενεύει, τόσο περισσότερο διαλύεται το κάποτε αντίστοιχό της από τα κάτω, και συνεπώς τόσο σπανιότεροι και πιο ανήμποροι γίνονται οι σπασμοί αγωνίας των θυμάτων. Η προοπτική μιας άθλιας, απάνθρωπης "ειρήνευσης", με τους "από κάτω" να αποδέχονται το στάτους των δουλοπάροικων, ενισχύεται, όπως ενισχύεται η συμφιλίωση του ανθρώπου που έχει να δει τον ήλιο δεκαετίες με τη μούχλα του μπουντρουμιού, η ηρεμία του ανθρώπου που έχει συντριβεί τελεσίδικα.

Στις χώρες όπου η διαδικασία αυτή δεν έχει ολοκληρωθεί, οι μικροαστοί έχουν μια τελευταία βάσιμη ελπίδα με την μαζική ενίσχυση των Κομμουνιστικών Κομμάτων. Βραχυπρόθεσμα, είναι πολύ πιθανότερο μια τέτοια επιλογή να ανασχέσει εν μέρει την επιθετικότητα του κεφαλαίου. Και ως εκ τούτου είναι πολύ περισσότερο ωφέλιμη για τους μικροαστούς από την επιλογή που έκαναν -- ιδιαίτερα στον βαθμό που η σκέψη τους είναι ολοκληρωτικά εγκλωβισμένη στον βραχυπρόθεσμο ορίζοντα ("και μετά βλέπουμε"). Αλλά η ωφέλεια θα είναι πράγματι βραχυπρόθεσμη. Γιατί αφενός το κεφάλαιο θα αναγκαστεί να αναδιπλασιάσει την επιθετικότητά του μετά τις όποιες τακτικές και προσωρινές του υποχωρήσεις, και αφετέρου η επιλογή της συμπόρευσης με το Κομμουνιστικό Κόμμα θα έχει σοβαρές συνέπειες στην ίδια την εξέλιξη της ταξικής συνείδησης όσων την κάνουν. Γιατί μια τέτοια επιλογή μπορεί μεν να αποδώσει κάποια απτά ωφέλη για τα μικροαστικά στρώματα (σε κάθε περίπτωση απτότερα από τις ροζ σαπουνόφουσκες που έλαβαν για αυτήν που έκαναν δήθεν "ρεαλιστικά") αλλά από την άλλη, δεν μπορεί να γίνει "εργαλειακά" και "κυνικά" όπως αυτή που έγινε το 2011ή 2012. 

Η συμπόρευση με τους κομμουνιστές σημαίνει αντίο στην ελπίδα της μικροαστικής ταξικής αυτοσυντήρησης. Δεν μπορεί να οδηγήσει στην χειραγώγηση της εργατικής οργής και αποφασιστικότητας ίσα-ίσα για τη διάσωση των μικροαστών από τα νύχια των μονοπωλίων και την επιστροφή στον "παλιό, καλό καιρό". Η εποχή όπου ήταν ακόμη εφικτό, στο όνομα ενός ανώτερου σκοπού --της διάσωσης του σοσιαλισμού στις χώρες όπου είχε ριζώσει-- να δεχτεί η εργατική τάξη την υποταγή στα "προοδευτικά" στοιχεία που θιγόντουσαν από το μονοπωλιακό κεφάλαιο, αυτή η εποχή έχει περάσει. 

Αυτό ήταν το υπόκωφο μήνυμα της πτώσης του υπαρκτού σοσιαλισμού που οι μικροαστοί πανηγύριζαν υπερβολικά θορυβωδώς για να ακούσουν. Κανείς εργάτης δεν θα ξαναδεχτεί να θυσιαστεί, ξέροντας ότι ρισκάρει άμεσα να προδωθεί από τους μικροαστούς, για να σωθεί η μικροαστική τάξη. Βάρκιζα --όπως αρέσκονται να λένε κάποιοι ανοήτως, μη καταλαβαίνοντας ότι εκφωνούν τον δικό τους ταξικό επικήδειο-- τέλος. 

Αυτά είναι τα θετικά μαθήματα που μπορούν να αντλήσουν σήμερα οι έλληνες μικροαστοί. Είναι θετικά επειδή δεν αφορούν την εμπειρία είτε της φενακισμένης έπαρσης είτε της παραλυτικής διάψευσης. Επειδή δεν εντάσσονται στον φαύλο κύκλο της ελπίδας και της απόγνωσης. Επειδή έχουν πραγματική ιστορική προοπτική. Ο κόσμος της σήπουσας ανάπτυξης που διέγνωσε ο Λένιν στον ιμπεριαλισμό πριν δεκαετίες μπορεί να διαρκέσει για πάρα πολύ, και σίγουρα για περισσότερο από όσο νομίζει σήμερα ένα κομμάτι των μικροαστών που αρπάζεται από τα μαλλιά του ψιθυρίζοντας πως "τα πράγματα δεν μπορεί να γίνουν χειρότερα." Αλλά η αποσύνθεση και η περιθωριοποίηση της μικροαστικής τάξης μπορεί να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για ένα τέλος στο φρικτό "τέλος της ιστορίας", το τέλος εκείνο που αποκαλύπτεται ως τέλος της ανθρώπινης ικανότητας να δημιουργείιστορία, και επιστροφής της ανθρωπότητας στη μοίρα του να υποφέρει απλώς τον χρόνο με την υπομονή όσων δεν γνώρισαν ποτέ ούτε τη συνείδηση της κατάστασής τους, ούτε την οργή για αυτή. Το τέλος αυτού του τέλους, του τέλους του ανθρώπου ως επιστροφής του στο σκοτάδι της ασύνειδης δουλείας, δεν θα 'ρθει εύκολα. Δεν θα μοιάζει με τη φαρσική του εκδοχή ως τηλεοπτικού happy end 18 χρόνια πριν την έναρξη της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης. Και δεν θα έχει ως πρωταγωνιστή μικροαστούς που ποντάρουν σε σωτήρες.

Lenin Reloaded