Τι είπε ο Μπογιόπουλος στην Κύπρο

Απομαγνητοφωνημένη Εισήγηση του Νίκου Μπογιόπουλου στην εκδήλωση – παρουσίαση του βιβλίου «Είναι ο καπιταλισμός, Ηλίθιε»

Σ’ αυτή την επίσκεψη στην Κύπρο, ρωτήθηκα από συνάδελφο δημοσιογράφο σε κυπριακό ΜΜΕ, ποιο είναι το μήνυμα που στοχεύει να περάσει το βιβλίο, κι αν βάζει τους αναγνώστες στη διαδικασία να διαλέξουν στρατόπεδο. Απάντησα ότι το δικό μου το στρατόπεδο είναι δεδομένο: είμαι κομουνιστής, μέλος του ΚΚΕ. Εντούτοις αν και πιστεύω ότι σήμερα ακόμα κι αν ήθελε κάποιος να μην είναι κομουνιστής, δεν του το επιτρέπουν ούτε η Μέρκελ, ούτε ο Σαρκοζί, ούτε ο Παπαδήμος, ούτε ο Σαμαράς εντούτοις το μήνυμα του βιβλίου, δεν είναι η επιλογή στρατοπέδου. Το μήνυμα αν υπάρχει μήνυμα πριν επιλέξει κανείς στρατόπεδο να σκεφτεί. Να σκεφτεί για παράδειγμα ότι την πρώτη μέρα, ο καλός θεός έφτιαξε τα ψάρια, τη δεύτερη τα δέντρα, την Τρίτη μέρα είναι απολύτως βέβαιο ότι έφτιαξε τον Ολυμπιακό, την τέταρτη ίσως την Ομόνοια. Αλλά ποτέ και πουθενά δεν γράφτηκε ότι ο καλός Θεός παράλληλα με όλα τα προηγούμενα έφτιαξε τους φτωχούς και τους πλούσιους, έφτιαξε τους καταπιεστές και τους καταπιεζόμενους. Το μήνυμα με άλλα λόγια είναι ότι τίποτα από όσα ζούμε δεν είναι μοιραίο, καλώς καμωμένο και αμετάβλητο. Για παράδειγμα, δεν είναι καλώς καμωμένο ότι αυτή τη στιγμή 147 πολυεθνικές κατέχουν το 40% του παγκόσμιου πλούτου. Ούτε το γεγονός ότι αυτή τη στιγμή 737 πολυεθνικές, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται οι προηγούμενες 147, κατέχουν το 80% του παγκόσμιου πλούτου. Αυτή η εικόνα είναι ακριβώς το μη φυσιολογικό, το μη ρεαλιστικό. Αυτό είναι το κακώς καμωμένο.

Σχετικά με τον τίτλο του βιβλίου. Όταν αυτός απευθύνεται στον άνθρωπο, στον εργαζόμενο που τον βομβαρδίζουν με χίλιες δήθεν εξηγήσεις για τα δεινά του, έχει ως εξής: είναι ο καπιταλισμός. Σκέτο. Όταν απευθύνεται στους ιδεολογικούς φωστήρες της κατεστημένης σκέψης, στους ενσωματωμένους φιλοσόφους σε εκείνους δηλαδή που εκπροσωπούν τη πάντα βαρύγδουπη φιλοσοφία του καθεστωτικού ρεαλισμού, αυτό που στην Ελλάδα αποκαλούμε παπαγαλάκια, αυτούς που ευδοκιμούν στα σαλόνια των χορτάτων, με τις περισπούδαστες αναλύσεις για την κρίση, που καμία από αυτές δεν περιλαμβάνει ως αιτία της κρίσης την ύπαρξη των αφεντικών τους, ούτε την καπιταλιστική τους φύση, ούτε την ξιπασιά τους, ο τίτλος, όταν απευθύνεται σε αυτούς είναι αυτός που γνωρίζετε: είναι ο καπιταλισμός, ηλίθιε. Υπάρχει βέβαια και μια Τρίτη κατηγορία, οι «όλοι μαζί τα φάγαμε» που ισχυρίζονται ότι ο λαός που τίποτα δεν έφαγε είναι και κοπρίτης από πάνω, ο τίτλος σε αυτές τις περιπτώσεις είναι «τι λες ρε ηλίθιε, ενδεχομένως και αρχι-ηλίθιε». Είναι πραγματικά μεγάλη τιμή για μένα, που βρίσκομαι στην Κύπρο, σε ένα λαό με μεγάλα ιδανικά, σπουδαίους αγώνες, ισχυρό εργατικό κίνημα, με πλούσια και μοναδική εμπειρία στη ταξική πάλη. Ο Μαρξ γράφει στο μανιφέστο του πως η εργατική τάξη για να κατακτήσει την εξουσία θα πρέπει να αναδειχτεί σε εθνική τάξη, δηλαδή σε ηγέτιδα τάξη του έθνους. Έχω την εντύπωση ότι η εργατική τάξη της Κύπρου έχει να μας διδάξει πολλά σε αυτό το ζήτημα. Είναι μεγάλη τιμή για μένα, η πρώτη και μοναδική μέχρι σήμερα παρουσίαση του βιβλίου να γίνεται εδώ στην Κύπρο. Σε μια χώρα που μετά από το μεγαλειώδες ΟΧΙ του λαού της στο Σχέδιο Ανάν, ότι είναι τα ΟΧΙ που κινούν την ιστορία. Στην Ελλάδα που έχουν πει όλων των ειδών τα ΝΑΙ, τα γιαβόλ, τα μάλιστα και τα γιες. Εκβιάζουν τον ελληνικό λαό, του λεν, αν δεν πεις ΝΑΙ στο μνημόνιο τότε θα πεινάσεις, θα βουλιάξεις, θα καταστραφείς. Η Κύπρος είναι η απάντηση, είπε όχι και δεν βούλιαξε, επιπλέει ακόμα και επιτρέψτε μου να πιστέψω ότι επιπλέει ακόμα επειδή είπε όχι.

Η παρουσίαση του βιβλίου που όπως έγινε με βγάζει από τη δύσκολη θέση να πω οτιδήποτε για το βιβλίο, αν και πιστεύω ότι ένας συγγραφέας πρέπει να μιλάει για το βιβλίο του υπερασπιζόμενος το περιεχόμενο του από τις κακόπιστες κριτικές. Έτσι λοιπόν, σκέφτομαι αυτό που είπα στην αρχή: ότι η εργατική τάξη πρέπει να αναδειχτεί σε ηγέτιδα τάξη του έθνους για να πάρει την εξουσία. Θα αναρωτηθείτε γιατί θέτω αυτό το θέμα, όταν το θέμα που συζητάμε σήμερα είναι η κρίση και πώς θα βγούμε από αυτήν. Το θέτω γιατί πιστεύω ότι αυτό ακριβώς είναι το θέμα: μια κρίση σαν τη σημερινή είναι από εκείνες τις κρίσεις που αποδιαρθρώνουν την κοινωνία όπως τη γνωρίζαμε μέχρι τώρα. Θέτει από την αρχή το ερώτημα της ανασύνθεσης της. Αν φέρνει στην ημερήσια διάταξη το ζήτημα της τάξης που θα ηγηθεί του έθνους, ή αλλιώς γύρω από ποια τάξη θα ανασυγκροτηθεί το έθνος. Σε ποια φάση δηλαδή θα δημιουργηθεί η νέα εθνική ενότητα, ώστε να μπορέσει να ξαναϋπάρξει οργανωμένη κοινωνία. Τέτοια προσπάθεια γίνεται από το βιβλίο. Τα αίτια της κρίσης ειπώθηκε ότι είναι οι νόμοι και οι αντινομίες και οι αντιφάσεις και τα αδιέξοδα, τα όρια του καπιταλισμού, τα οποία έχουν προ πολλού ξεπεραστεί και οικονομικά και κοινωνικά. Όμως αυτός ο καπιταλισμός που έχει ξεπεραστεί οικονομικά και κοινωνικά, πρέπει να τα παραδεχτούμε και να το αναγνωρίσουμε δεν έχει ξεπεραστεί πολιτικά. Αυτό είναι το κύριο ζήτημα σήμερα. Το ζητούμενο δηλαδή είναι εκείνη η πολιτική ωρίμανση των μαζών και οι δρόμοι μέσα από τους οποίους θα ωριμάσουν πολιτικά οι μάζες, ώστε να αναζητήσουν διεξόδους έξω από τα όρια του συστήματος. Ο Έγκελς λέει κάπου ότι «στον καπιταλισμό κάθε βήμα προς την άμβλυνση της κρίσης, προετοιμάζει την επόμενη φάση της κρίσης». Αυτό θα το δείτε γιατί το παρακολουθείτε με βιωματικό τρόπο, στην περίπτωση της Ελλάδας των μνημονίων και της Τρόικας. Όσα μέτρα έχουν ληφθεί υποτίθεται για την αντιμετώπιση της κρίσης, αντί να οδηγήσουν σε ελάφρυνση της κρίσης, την έχουν επιβαρύνει ακόμα περισσότερο. Το συμπέρασμα είναι ότι ελπίδα διεξόδου από την κρίση με τα εργαλεία του καπιταλισμού δεν πρόκειται να υπάρξει.

Αυτό είναι ένα συμπέρασμα που δεν έρχεται μόνο από την Ελλάδα. Η όποια πολιτική κι αν ακολουθείται από τον Ομπάμα στις ΗΠΑ αυξάνει τα 50 εκατομμύρια των πολιτών οι οποίοι ζουν με κουπόνια σίτισης. Η όποια πολιτική πλεονασμάτων, ακολουθεί η Γερμανία, δεν μειώνει τα 16 εκατομμύρια γερμανών που ζουν κάτω από το επίπεδο της φτώχειας και τα υπόλοιπα 7 εκατομμύρια γερμανών εργαζομένων που αμείβονται με 400 ευρώ το μήνα, το κατώτερο μισθό της Ελλάδας. Ίσως πει κάποιος ότι υπερβάλλω, ή ως κομμουνιστής αυτά θα πω, τι να έλεγα. Επιτρέψτε μου την απάντηση να τη δανειστώ από ένα λάτρη του καπιταλισμού που έγινε γνωστός από την τωρινή κρίση. Πρόκειται για τον Ρουμπινί ο οποίος στο βιβλίο του για την κρίση γράφει τα εξής « Ο Μαρξ ήταν ο πρώτος στοχαστής που είδε τον καπιταλισμό ως εγγενώς ασταθή και επιρρεπή στις κρίσεις. Από αυτή την άποψη ο Μαρξ ξεχώριζε από την γενιά των πολιτικών οικονομολόγων που έβλεπαν τον καπιταλισμό ως ένα αξιόπιστο σύστημα. Μετά το Μαρξ οι οικονομολόγοι έπρεπε να λάβουν υπόψη τους τη πιθανότητα ο καπιταλισμός να περιέχει τους όρους της ίδιας του της καταστροφής. Ο καπιταλισμός είναι η ίδια η κρίση, καθώς εισήγαγε ένα επίπεδο αστάθειας και αβεβαιότητας δίχως προηγούμενο στην ανθρώπινη ιστορία». Μετά από αυτό το απόσπασμα, δεν είμαι εγώ που είπε πρώτος το «είναι ο καπιταλισμός ηλίθιε». Πρώτος και πολύ καλύτερα από μένα το είπε αυτός που είχε την μεγαλύτερη δυσκολία να το παραδεχτεί, ένας εκ των κορυφαίων οικονομολόγων, ο άνθρωπος των hedge funds. Αυτός παραδέχτηκε ότι ο καπιταλισμός είναι η ίδια η κρίση. «Αν ο Μαρξ και ο Λένιν ήταν σήμερα ζωντανοί θα ήταν βασικοί διεκδικητές του Νόμπελ για την οικονομία. Ο Μαρξ προέβλεψε τη προϊούσα εξαθλίωση των εργαζομένων και ο Λένιν προείδε την υποταγή της παραγωγής στη συσσώρευση των κερδών των χρηματοπιστωτικών κεφαλαίων. Οι προβλέψεις τους είναι κατά πολύ ανώτερες από τα οικονομικά μοντέλα που σήμερα βραβεύονται με Νόμπελ και τις προβλέψεις των ΚΤ, των ΥΠΟΙΚ και Νομπελιστών Οικονομολόγων». Αυτά τα λέει ο Πωλ Γκρεγκ Ρόμπερτς, ΥΠΟΙΚ του Ρήγκαν. Αν αυτές είναι οι διαπιστώσεις τέτοιων ανθρώπων, ένας μαρξιστής νομίζω δεν έχει λόγο να κάνει σκόντο στις διαπιστώσεις και στις εκτιμήσεις του για το χαρακτήρα της κρίσης.

Ζούμε σε μια κοινωνία που τα έχει όλα , αλλά η ίδια αυτή η κοινωνία που έχει απ’ όλα, δεν τα έχει για όλους. Έχουμε μια κοινωνία που έχει απ’ όλα αλλά η συντριπτική πλειοψηφία των ανθρώπων έχει από ελάχιστα έως τίποτα. Ποιος λοιπόν μπορεί πραγματικά να διαφωνήσει ότι πιο παρανοϊκό και σπάταλό σύστημα δεν υπήρξε και δεν μπορεί να υπάρξει ποτέ στην ιστορία; Έχουμε όλων των ειδών μουστάρδες, μόνο που οι άνθρωποι ψάχνουν στους σκουπιδοτενεκέδες στην Αθήνα για ένα κομμάτι ψωμί. Υπάρχει αναρχία στην κατανομή της εργατικής δύναμης. Υπάρχει υπερπληθώρα μέσων παραγωγής και προϊόντων. Με δύο λόγια έχουμε υπερσυσσώρευση κεφαλαίου. Σκεφτείτε ότι το 2007, πριν ακόμα έχουμε την εκδήλωση της κρίσης, σύμφωνα με την Έκθεση του ΟΗΕ για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη τα πάγια κεφάλαια των θυγατρικών των πολυεθνικών εταιρειών ισοδυναμούσαν με το 125% της παγκόσμιας οικονομίας. Ας φανταστούμε για τι υπερσυσσώρευση μιλάμε. Όταν αυτό το κεφάλαιο που έχει συσσωρευτεί σε τέτοιο βαθμό, χωρίς σε αυτά να προστίθενται τα πλασματικά κεφάλαια, τότε είναι σαφές ότι δεν υπάρχει κενό σημείο σε αυτό το πλανήτη για να επιτελέσει το κεφάλαιο την αποστολή του. Όταν όμως αυτό συμβαίνει, μετά από 30εντή πορεία πτώσης του ποσοστού κέρδους, τότε πια το κεφάλαιο δεν μπορεί να λειτουργήσει ως κεφάλαιο. Γιατί μέσω της αγοράς δεν γυρίζει πίσω στον καπιταλιστή ως κέρδος, κάποιες φορές φέρνει και χασούρα. Με άλλα λόγια δεν υλοποιείται η υπεραξία και χωρίς αυτήν ο καπιταλισμός δεν μπορεί να λειτουργήσει ως καπιταλισμός, ως συνεχής αναδημιουργία του κεφαλαίου.

Είναι κουραστικό να μιλάς για πολιτική οικονομία. Ο Μαρξ έλεγε ότι είναι το αμέσως κουραστικότερο από το να γράφεις για την πολιτική οικονομία. Παρά το κουραστικό και το βαρετό του πράγματος, πρέπει να κρατήσουμε ένα βασικό συμπέρασμα. Όταν μιλάμε για κρίση, μιλάμε για υπερσυσσώρευση κεφαλαίου, αδυναμία του να λειτουργήσει ως κεφάλαιο. Αυτό μπορεί να συμβεί μόνο στην περίπτωση που έχει συσσωρεύσει τόσο κεφάλαιο που δεν μπορεί πια μέσα στα δικά του όρια, των στενών παραγωγικών σχέσεων. Δεν αντέχεται, εκατομμύρια να δουλεύουν την ίδια στιγμή για το ίδιο προϊόν το οποίο όμως με τη μορφή του εμπορεύματος ανήκει στον ένα, το καπιταλιστή. Αυτή είναι αξεπέραστη αντίφαση.

Από εδώ προκύπτει η ανάγκη για διαφορετική οργάνωση της κοινωνίας. Άρα, διαφορετικό τρόπο παραγωγής και διανομής του παραγόμενου προϊόντος. Αυτή είναι η ιστορική απάντηση που προβάλλει μπροστά στην κρίση που ζούμε. Αυτή την ιστορική απάντηση προσπαθεί να την εμποδίσει ο καπιταλισμός να γίνει κτήμα των λαϊκών μαζών, να γίνει συνείδηση και ιστορικο-πολιτική δράση. Στην κρίση, ο καπιταλισμός πάντα είχε και έχει μια απάντηση: την καταστροφή του κεφαλαίου. Αυτού του κεφαλαίου που περισσεύει, έτσι ώστε να πάρει το σύστημα μπροστά και να φέρει την ανάπτυξη. Η ανάπτυξη ως απάντηση στην κρίση αλλά με τους όρους του καπιταλισμού, προϋποθέτει μια μεγάλη καταστροφή που μπορεί να επέλθει και μέσω των πολέμων. Τι σημαίνει καταστροφή κεφαλαίου; Καταστροφή μέσων παραγωγής και εργατικής δύναμης, αφού αυτή είναι μεταβλητό κεφάλαιο που συμμετέχει στην παραγωγική διαδικασία. Από πού ξεκινούν την καταστροφή; Προφανώς από την εργατική δύναμη. Τα μέσα παραγωγής, τα δικά του μέσα δεν πιστεύει ότι αυτά περισσεύουν. Γι’ αυτό καταρχάς στρέφεται στην εργατική δύναμη. Τι προκύπτει από αυτό; Αφού το πρώτο και σταθερό θύμα είναι η εργατική δύναμη, άρα η αντιμετώπιση της κρίσης από την σκοπιά των απειλούμενων με καταστροφή δεν μπορεί να είναι παρά ζήτημα ταξικής πάλης, σε κύρια ανάλυση. Δηλαδή πως θα σταθεί ως τάξη απέναντι σε αυτούς που θέλουν να τους καταστρέψουν για να διασωθούν οι ίδιοι. Αυτή η πάλη σε συνθήκες κρίσης, αν κάτι αναδεικνύει είναι αντικειμενικά το διεθνισμό των εργατών. Βρίσκονται όλοι από την ίδια πλευρά όπου κι αν κατοικούν στον πλανήτη. Είτε στην Ισπανία με 65% δημόσιο χρέος, είτε στην Ελλάδα με 160% δημόσιο χρέος. Θα κλείσω με δύο παρατηρήσεις.

Η σημερινή κρίση έχει μια ιδιαιτερότητα. Δίπλα στην υπερσυσσώρευση κεφαλαίου, έχει εκδηλωθεί η υπερσυσσώρευση πραγματικού κεφαλαίου. Αέρας κοπανιστός δηλαδή, που αναπτύχθηκε μέσα από την καρδιά του κεφαλαίου, από το χρηματιστικό κεφαλαίου. Τη σύντμηση του βιομηχανικού με το τραπεζικό κεφάλαιο. Γι’ αυτό όταν μιλούν για κρίση του χρηματοπιστωτικού τομέα, πρέπει να εξηγήσουν πότε αυτός έπαψε να είναι μέρος του βιομηχανικού κεφαλαίου. Πιστωτικά ιδρύματα, χρηματιστήρια κρατάνε στα χέρια τους μια απίστευτη χαρτούρα που δεν αντιστοιχεί στην πραγματική παραγωγή. Πρόκειται για κεφάλαιο που δεν αντιστοιχεί σε παραγωγική διαδικασία, έχει μπλοκάρει, δεν λειτουργεί ως κεφάλαιο δεν μπορεί να αποφέρει κέρδη περισσότερα από όσα απέφερε παλιά, άρα τώρα το κουρεύουν, για να εξασφαλίσει την νέα κερδοφορία μετά από 10 /20 χρόνια. Που θα στηριχθεί αυτή η κερδοφορία του σήμερα κουρεμένου πλασματικού κεφαλαίου; Στην καμπούρα 1,5 εκατομμυρίου ανέργων στην Ελλάδα. Αυτό λοιπόν το πλασματικό κεφάλαιο είναι σαν τον άνθρωπο και τη σκιά του. Όσο απομακρύνεται από το φως, τόσο αυτή μεγαλώνει. Μόνο που το πλασματικό κεφάλαιο πραγματικά αποτελεί μεγάλη απειλή που μπορεί να καταβροχθίσει την ανθρωπότητα. Η πραγματικότητα είναι ότι ο καπιταλισμός δεν μπορεί να ζήσει χωρίς το πλασματικό κεφάλαιο έχει προσδώσει σε αυτό πρωτοφανείς διαστάσεις. Πρόκειται για ένα τέρας. Εδώ ακριβώς επιβεβαιώνεται ο Μαρξ στο Κεφάλαιο «ότι δεν υπάρχει ρίσκο, έγκλημα που δεν μπορεί να διαπράξει ένας καπιταλιστής όταν του αποφέρει κέρδος 100, 200, 300%». Υπό αυτή την έννοια έχουμε σήμερα ένα καπιταλισμό περισσότερο επικίνδυνο από ποτέ. Λόγω διαστάσεων που έχει πάρει. Γι’ αυτή την κρίση θα μιλάνε τα επόμενα 200 χρόνια. Γιατί είναι μεγαλύτερη από την προηγούμενη, γιατί είναι μεγαλύτερος ο καπιταλισμός από ότι ήταν.

Η δεύτερη παρατήρηση είναι ότι οι καπιταλιστές σε εθνικό και σε διεθνές επίπεδο βάζει το σύνολο της ανθρωπότητας μπροστά στον κίνδυνο ενός παγκόσμιου κατακλυσμού. Από εδώ προβάλλει ότι ο καπιταλισμός είναι ο πρώτος και κύριος εχθρός του ανθρώπινου είδους και της συνέχειας του. Πρόκειται γι’ αυτό που έγραφε ο Έγκελς, στο Αντί- Ντίρινγκ: ότι δηλαδή η ανθρωπότητα έχει δύο εναλλακτικές λύσεις ή θα ξεπεράσει τον καπιταλισμό ή θα καταστραφεί. Είναι αυτό που είπε ο ποιητής: «έτσι κι αλλιώς η γη θα γίνει κόκκινη». Αλλά το ερώτημα παραμένει: θα γίνει κόκκινη από ζωή ή από θάνατο;