Κράτος και επανάσταση: Ορισμένες κεντρικής θεωρητικής σημασίας διατυπώσεις για την έννοια του κράτους

πηγή: Lenin Reloaded

Κεφ. 1, τμ. 4: 

1.4α "Πρώτα από όλα, ο Ένγκελς στην αρχή κιόλας του επιχειρήματός του [στο Αντι-Ντύρινγκ] λέει ότι, παίρνοντας την κρατική εξουσία, το προλεταριάτο "βάζει" μ' αυτόν τον τρόπο "τέλος στο κράτος...ως κράτος."

1.4β "Στην πραγματικότητα, ο Ένγκελς μιλά εδώ για την "κατάργηση" του αστικού κράτους από την προλεταριακή επανάστση, ενώ οι λέξεις σχετικά με τον μαρασμό του αναφέρονται στα υπολείμματα του προλεταριακούκράτους μετά την σοσιαλιστική επανάσταση. Σύμφωνα με τον Ένγκελς, το αστικό κράτος δεν "μαραίνεται", αλλά "τερματίζεται", από το προλεταριάτο στην διάρκεια της επανάστασης. Αυτό το οποίο μαραίνεται μετά την επανάσταση είναι το προλεταριακό κράτος ή ημι-κράτος."

1.4γ "[...] η 'ειδική κατασταλτική δύναμη' για την καταστολή του προλεταριάτου από την αστική τάξη, για την καταστολή των εκατομμυρίων εργατών από μια χούφτα πλουσίων, πρέπει να υπερκεραστεί από μια 'ειδική κατασταλτική δύναμη' για την καταστολή της αστικής τάξης από το προλεταριάτο (τη δικτατορία του προλεταριάτου). Αυτό ακριβώς εννοείται με το να μπει τέλος "στο κράτος ως κράτος."

1.4δ "Η αντικατάσταση του αστικού κράτους με το προλεταριακό κράτος είναι αδύνατη χωρίς βίαιη επανάσταση. Η κατάργηση του προλεταριακού κράτους, δηλαδή του κράτους γενικά, είναι αδύνατη παρά μέσα από τη διαδικασία του 'μαρασμού.'"

Κεφ. 2, τμ. 1:

2.1α "Το προλεταριάτο χρειάζεται το κράτος--αυτό το επαναλαμβάνουν όλοι οι οπορτουνιστές, οι σοσιαλσωβινιστές και οι Καουτσκιστές, που μας διαβεβαιώνουν ότι αυτό δίδαξε ο Μαρξ. Αλλά 'ξεχνούν' να προσθέσουν ότι σύμφωνα με τον Μαρξ, κατ' αρχάς, το προλεταριάτο χρειάζεται μόνο ένα κράτος το οποίο μαραίνεται, δηλαδή, ένα κράτος έτσι συνταγμένο ώστε να αρχίσει να μαραίνεται άμεσα, και να μην μπορεί παρά να μαραίνεται."

2.1β "Η θεωρία της ταξικής πάλης, όπως εφαρμόζεται από τον Μαρξ στο ζήτημα του κράτους και της σοσιαλιστικής επανάστασης, οδηγεί αναπόφευκτα στην αναγνώριση της πολιτικής ισχύος του προλεταριάτου, της δικτατορίας του, δηλαδή, της εξουσίας που [το προλεταριάτο] δεν μοιράζεται με κανέναν και που βασίζεται απευθείας στην ένοπλη εξουσία των μαζών."

Κεφ. 2, τμ. 2:

2.2α "[Το Κομμουνιστικό μανιφέστο] οδηγεί αναπόφευκτα στο συμπέρασμα ότι αυτό το προλεταριακό κράτος θα αρχίσει να μαραίνεται αμέσως μετά τη νίκη του, επειδή το κράτος δεν είναι αναγκαίο και δεν μπορεί να υπάρξει σε μια κοινωνία όπου δεν υπάρχουν ταξικοί ανταγωνισμοί."

Κεφ. 2, τμ. 3:

2.3α "Οι μορφές του αστικού κράτους ποικίλουν εξαιρετικά, αλλά στην ουσία είναι όλες ίδιες: με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, σε τελική ανάλυση, όλα αυτά τα κράτη είναι αναπόφευκτα δικτατορίες της αστικής τάξης. Η μετάβαση από τον καπιταλισμό στον κομμουνισμό θα δημιουργήσει βέβαια μια μεγάλη ποικιλία και πληθώρα πολιτικών μορφών, αλλά στην ουσία θα υπάρχει μόνο μία: η δικτατορία του προλεταριάτου."

Κεφ. 3, τμ. 1:

3.1α...θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη σημασία στην εξαιρετικά βαθυστόχαστη παρατήρηση του Μαρξ ότι ηκαταστροφή της στρατιωτικής και γραφειοκρατικής κρατικής μηχανής είναι 'βασικής σημασίας για κάθε αληθινή λαϊκή επανάσταση.'"

Κεφ. 3, τμ. 2: 

3.2α "Έτσι, η Κομμούνα μοιάζει να έχει αντικαταστήσει την διαλυμένη κρατική μηχανή 'μόνο' με την πληρέστερη δημοκρατία: κατάργηση του τακτικού στρατού· όλοι οι αξιωματούχοι να εκλέγονται και να μπορούν να ανακληθούν. Αλλά στην πραγματικότητα αυτό το 'μόνο' σηματοδοτεί την πολύ σημαντική αντικατάσταση ενός τύπου θεσμού από άλλους, θεμελιακά διαφορετικού είδους. Πρόκειται για μια περίπτωση της 'ποσότητας που μεταμορφώνεται σε ποιότητα': η δημοκρατία, έχοντας εισαχθεί όσο πιο πληρέστερα και συνεπέστερα όσο είναι γενικά διανοητό, μεταμορφώνεται από αστική δημοκρατία σε προλεταριακή δημοκρατία· απ' το κράτος(δηλαδή, από μια ειδική δύναμη για την καταστολή μιας επιμέρους τάξης) σε κάτι που δεν είναι πια στην πραγματικότητα κράτος."

3.2β "Εξακολουθεί να είναι απαραίτητη η καταστολή της αστικής τάξης και η συντριβή της αντίστασής της [...] Όμως το όργανο της καταστολής είναι πλέον η πλειοψηφία του πληθυσμού  και όχι η μειοψηφία, όπως ήταν πάντα κάτω απ' τη δουλειά, το καθεστώς των δουλοπάροικων, και τη μισθωτή δουλεία. Και αφού η ίδια  η πλειοψηφία του λαού καταπιέζει τους καταπιεστές της, δεν είναι πια απαραίτητη μια 'ειδική δύναμη' για την καταστολή. Με την έννοια αυτή, το κράτος αρχίζει να μαραίνεται."

3.2γ "[...] στροφή από την αστική δημοκρατία στην προλεταριακή δημοκρατία, από τη δημοκρατία των καταπιεστών στη δημοκρατία των καταπιεσμένων τάξεων, από το κράτος ως 'ειδική δύναμη' για την καταπίεση μιας ορισμένης τάξης στην καταπίεση των καταπιεστών από την γενική δύναμη της πλειοψηφίας του λαού--των εργατών και των αγροτών."

Κεφ. 3, τμ. 3:

3.3α "Θα παρέμεναν οι θεσμοί εκπροσώπησης [στην Κομμούνα], αλλά δεν θα υπήρχε κοινοβουλευτισμός ως ειδικό σύστημα, ως καταμερισμός εργασίας ανάμεσα στην νομοθετική και την εκτελεστική εξουσία, ως μια προνομιούχος θέση για αντιπροσώπους. Δεν μπορούμε να φανταστούμε τη δημοκρατία, ούτε καν την προλεταριακή δημοκρατία, χωρίς θεσμούς εκπροσώπησης, αλλά μπορούμε και πρέπει να σκεφτούμε τη δημοκρατία χωρίς τον κοινοβουλευτισμό, εφόσον η κριτική της αστικής κοινωνίας δεν είναι για μας κενά λόγια, εφόσον η επιθυμία να ανατρέψουμε την εξουσία της αστικής τάξης είναι σοβαρή και ειλικρινής μας επιθυμία, και όχι απλά 'εκλογικό' σύνθημα για να αρπάξουμε εργατικές ψήφους, όπως είναι για τους Μενσεβίκους και τους Εσέρους, τους Σναϊντμαν, τους Λεζιέν, τους Ζεμπά και τους Βάντερβελντ."

3.3β "Δεν μπορούμε να έχουμε ως σκέψη την καταστροφή των αξιωματούχων άμεσα, παντού, εντελώς. Αυτό είναι ουτοπία. Αλλά το να συντρίψουμε την παλιά γραφειοκρατική μηχανή μεμιάς, και να αρχίσουμε αμέσως να δομούμε μια νέα, που θα επιτρέψει σταδιακά την κατάργηση όλων των αξιωματούχων, αυτό δεν είναι ουτοπία, είναι η εμπειρία της Κομμούνας, είναι το άμεσο καθήκον του επαναστατικού προλεταριάτου."

3.3γ "Δεν είμαστε ουτοπιστές, δεν αφηνόμαστε σε 'όνειρα' άμεσου ξεφορτώματος κάθε διοίκησης, κάθε υποταγής. [...] Όχι, θέλουμε την σοσιαλιστική επανάσταση με την ανθρώπινη φύση όπως έχει τώρα, με την ανθρώπινη φύση που δεν μπορεί να ξεφορτωθεί την υποταγή, τον έλεγχο και τους 'μάνατζερ.'"

3.3δ "Εμείς οι ίδιοι, οι εργάτες, θα οργανώσουμε την παραγωγή μεγάλης κλίμακας στη βάση αυτού που ήδη δημιούργησε ο καπιταλισμός· θα βασιστούμε στην δική μας εμπειρία ως εργάτες, θα εδραιώσουμε την αυστηρή, σιδερένια πειθαρχία με την στήριξη της κρατικής εξουσίας των ένοπλων εργατών, θα συρρικνώσουμε τον ρόλο των κρατικών αξιωματούχων στην απλή διεκπεραίωση οδηγιών εκ μέρους τους ως υπεύθυνοι, ανακλητοί, και ταπεινά αποζημιώσιμοι 'μάνατζερ'. [...] Μια τέτοια αρχή, στη βάση της παραγωγής μεγάλης κλίμακας, θα οδηγήσει από μόνη της στον σταδιακό 'μαρασμό' κάθε γραφειοκρατίας, στη σταδιακή δημιουργία μίας τάξης, τάξης χωρίς εισαγωγικά, που θα είναι διαφορετική από τη μισθωτή δουλεία, μιας τάξης όπου οι λειτουργίες του ελέγχου και της λογοδοσίας--που θα γίνονται όλο και πιο απλές--θα επιτελούνται από όλους με τη σειρά, και θα γίνουν μετά συνήθεια και στο τέλος θα μαραθούν ως ειδικές λειτουργίες ενός ειδικού στρώματος της κοινωνίας."

3.3ε "Ανατρέψτε τους καπιταλιστές, συντρίψτε την αντίσταση αυτών των εκμεταλλευτών με τη σιδερένια γροθιά των ένοπλων εργατών, συνθλίψτε τη γραφειοκρατική μηχανή του σύγχρονου κράτους--και θα έχετε έναν μηχανισμό ύψιστου τεχνικού εξοπλισμού, απελευθερωμένο απ' το 'παράσιτο', ικανό να χρησιμοποιηθεί από τους ίδιους τους εργάτες, που θα προσλάβουν τους δικούς τους τεχνικούς, μάνατζερ, και λογιστές, και θα τους πληρώνουν όλους, όπως θα κάνουν και με κάθε 'κρατικό' αξιωματούχο, κανονικούς μισθούς εργατών."

3.3στ "Μόνο αυτοί που είναι εμποτισμένοι με τη μικροαστική 'προληπτική πίστη' στο κράτος μπορούν να συγχύσουν την κατάργηση της αστικής κρατικής μηχανής με την κατάργηση του συγκεντρωτισμού!"

Κεφ. 4, τμ. 1:

4.1α "Η ενοικίαση σπιτιών που ανήκουν σε όλο το λαό σε επιμέρους οικογένειες προϋποθέτει την συλλογή ενοικίου, έναν ορισμένο βαθμό ελέγχου, και ένα κάποιο κριτήριο για την κατανομή οικιών. Όλα αυτά προαπαιτούνμια κάποια μορφή του κράτους, αλλά δεν προαπαιτούν έναν ξεχωριστό στρατιωτικό και γραφειοκρατικό μηχανισμό, με τους αξιωματούχους του να κατέχουν ειδικές και προνομιακές θέσεις. Η μετάβαση σε μια κατάσταση των πραγμάτων όπου θα είναι εφικτό να ενοικιάζονται τα σπίτια χωρίς να χρεώνεται ενοίκιο είναι συνδεδεμένη με τον πλήρη 'μαρασμό' του κράτους."

Κεφ. 4, τμ. 2:

4.2α "Δεν διαφωνούμε καθόλου με τους αναρχικούς για το ζήτημα την κατάργησης του κράτους ως στόχου. Ισχυριζόμαστε ότι για να εκπληρωθεί ο στόχος αυτός, θα πρέπει προσωρινά να χρησιμοποιήσουμε τα εργαλεία, τους πόρους και τις μεθόδους της κρατικής εξουσίας ενάντια στους εκμεταλλευτές, όπως και η δικτατορία της καταπιεσμένης τάξης είναι προσωρινά απαραίτητη για την κατάργηση των τάξεων. [...] Αλλά τι είναι η συστηματική χρήση των όπλων από μια τάξη ενάντια στην άλλη αν δεν είναι μια 'προσωρινή μορφή' του κράτους;"

4.2β "[...] η μεταμόρφωση των δημόσιων λειτουργιών από πολιτικές λειτουργίες σε απλές λειτουργίες της διοίκησης, και το 'πολιτικό κράτος.' Αυτός ο τελευταίος όρος, ιδιαίτερα επιρρεπής στην παρεξήγηση, σηματοδοτεί τη διαδικασία του μαρασμού του κράτους: σε ένα ορισμένο στάδιο του μαρασμού του, το θνησιγενές κράτος μπορεί να αποκληθεί μη-πολιτικό κράτος."

4.2γ "Η αναρχική ιδέα της κατάργησης του κράτους είναι θολή και μη-επαναστατική--αυτός είναι ο τρόπος που το έθεσε ο Ένγκελς. Είναι ακριβώς η επανάσταση, στην ανάδυση και ανάπτυξή της, με τα ιδιαίτερά της καθήκοντα σε συνάρτηση με τη βία, την εξουσία, την ισχύ, και το κράτος, που δεν θέλουν να δουν οι αναρχικοί."

Κεφ. 4, τμ. 3:

4.3α "'Η Κομμούνα, η οποία δεν ήταν πλέον κράτος με την κυριολεκτική σημασία της λέξης'--αυτή είναι η σημαντικότερη δήλωση του Ένγκελς. [...] Η Κομμούνα έπαψε να είναι κράτος στον βαθμό που είχε να καταστείλει όχι την πλειοψηφία του πληθυσμού, αλλά τη μειοψηφία (τους εκμεταλλευτές)· είχε συνθλίψει την αστική κρατική μηχανή· αντί για μια ειδική κατασταλτική δύναμη, ολόκληρος ο πληθυσμός ο ίδιος ήρθε στη σκηνή. Όλα αυτά εκπροσωπούν μια αναχώρηση από το κράτος με την κυριολεκτική σημασία του όρου. Κι αν είχε κρατήσει η Κομμούνα, όλα τα ίχνη του κράτους σ' αυτή θα είχαν 'μαραθεί' από μόνα τους· δεν θα ήταν απαραίτητο για αυτή να 'καταργήσει' τους θεσμούς του κράτους· θα είχαν σταματήσει να λειτουργούν σε αναλογία με το γεγονός ότι δεν θα είχαν πια τίποτε να κάνουν."

Κεφ. 4, τμ. 4:

4.4α "Ο Ένγκελς εδώ [Κριτική του Προγράμματος Erfurt] επαναλαμβάνει με έναν ιδιαίτερα αξιοπρόσεχτο τρόπο τη θεμελιώδη ιδέα που διατρέχει σαν κόκκινη κλωστή όλα τα έργα του Μαρξ, δηλαδή, το ότι η δημοκρατική κοινοπολιτεία είναι η κοντινότερη προσέγγιση στη δικτατορία του προλεταριάτου. Γιατί μια τέτοια κοινοπολιτεία--χωρίς να καταργήσει στο ελάχιστο την εξουσία του κεφαλαίου, και άρα την καταπίεση των μαζών και την ταξική πάλη--οδηγεί αναπόφευκτα σε μια τέτοια επέκταση, ανάπτυξη και όξυνση αυτής της πάλης ώστε, μόλις αναδυθεί η δυνατότητα να ικανοποιηθούν τα θεμελιώδη συμφέροντα των καταπιεσμένων μαζών, η δυνατότητα αυτή εκπληρώνεται αναπόφευκτα και αποκλειστικά στη δικτατορία του προλεταριάτου, στην ηγεσία των μαζών αυτών από το προλεταριάτο."

Κεφ. 4. τμ. 5:

4.5α "Το ζουμί της υπόθεσης--κι επίσης, παρεμπιπτόντως, του ζητήματος του κράτους (έχει όπλα η καταπιεσμένη τάξη;)--ορίζεται εδώ [στην εισαγωγή του Ένγκελς στην τρίτη έκδοση του Εμφυλίου Πολέμου στη Γαλλία, 1891] αξιοθαύμαστα καλά. Είναι ακριβώς αυτό το βασικό πράγμα που αγνοούν πιο συχνά οι καθηγητές, που επηρεάζονται από την αστική ιδεολογία, καθώς και οι σοσιαλδημοκράτες."

4.5β "[...] Το γεγονός ότι ο Ένγκελς λέει πως και σε μια δημοκρατική κοινοπολιτεία, 'όχι λιγότερο' από ότι σε μια μοναρχία, το κράτος παραμένει μια 'μηχανή για την καταστολή μιας τάξης από μια άλλη' δεν σημαίνει ότι η μορφήτης καταπίεσης είναι αδιάφορη για το προλεταριάτο, όπως 'διδάσκουν' κάποιοι αναρχικοί. Μια πλατύτερη, πιο ελεύθερη, και πιο ανοιχτή μορφή της ταξικής πάλης και της ταξικής καταπίεσης βοηθά πολύ το προλεταριάτο στον αγώνα του για την κατάργηση όλων των τάξεων."

Κεφ. 5, τμ. 2:

5.2α "[...] κατά τη διάρκεια της μετάβασης από τον καπιταλισμό στον κομμουνισμό, η καταπίεση εξακολουθεί να είναι απαραίτητη· αλλά είναι η καταπίεση της εκμεταλλευτικής μειοψηφίας από την εκμεταλλευόμενη πλειοψηφία. Ένας ειδικός μηχανισμός, μια ειδική μηχανή για την καταπίεση, το 'κράτος', εξακολουθεί να είναι απαραίτητο, αλλά είναι τώρα μεταβατικό κράτος· δεν είναι πλέον κράτος με την κυριολεκτική σημασία· γιατί η καταστολή της μειοψηφίας των εκμεταλλευτών από την πλειοψηφία των μισθωτών δούλων του χθεςείναι συγκριτικά τόσο εύκολο, απλό και φυσικό καθήκον που θα περιλαμβάνει πολύ λιγότερη αιματοχυσία από ό,τι η καταστολή των εξεγέρσεων δούλων, δουλοπάροικων και μισθωτών, και θα κοστίσει πολύ λιγότερα στην ανθρωπότητα."

5.2β "Οι εκμεταλλευτές φυσικά δεν είναι ικανοί να καταπιέσουν το λαό χωρίς μια πολύ πολύπλοκη μηχανή για τον σκοπό αυτό· αλλά ο λαός μπορεί να καταπιέσει τους εκμεταλλευτές με μια πολύ απλή 'μηχανή', σχεδόν χωρίς 'μηχανή', χωρίς έναν ειδικό μηχανισμό, μέσω της απλής οργάνωσης των ένοπλων μαζών."

5.2γ "Τέλος, μόνον ο κομμουνισμός κάνει το κράτος εντελώς άχρηστο, γιατί δεν υπάρχει πια κανείς για να καταπιεστεί--'κανείς', με την έννοια της τάξης, με την έννοια ενός συστηματικού αγώνα ενάντια σε ένα συγκεκριμένο τμήμα του πληθυσμού. Δεν είμαστε ουτοπιστές, και δεν αρνούμαστε καθόλου τη δυνατότητα και το αναπόφευκτο ακροτήτων εκ μέρους επιμέρους ατόμων, ή την ανάγκη καταστολής τέτοιωνακροτήτων. Αλλά κατ' αρχάς, δεν χρειάζεται για αυτό κάποια ειδική μηχανή, κάποιος ειδικός μηχανισμός καταστολής: θα γίνεται από τον ίδιο τον ένοπλο λαό, τόσο απλά και τόσο πρόθυμα όσο μια ομάδα πολιτισμένων ανθρώπων, ακόμα και στη σύγχρονη κοινωνία, χωρίζει δυο ανθρώπους που μαλώνουν, ή παρεμβαίνει για να εμποδίσει την επίθεση σε μια γυναίκα. Και δεύτερον, γνωρίζουμε ότι η βασική κοινωνική αιτία των ακροτήτων, οι οποίες συνίστανται στην παραβίαση των κανόνων της κοινωνικής ζωής, είναι η εκμετάλλευση των μαζών, η στέρηση και η φτώχεια τους. Με την απομάκρυνση αυτής της πρωταρχικής αιτίας, οι ακρότητες αναπόφευκτα θα αρχίσουν να 'μαραίνονται'. Δεν ξέρουμε πόσο γρήγορα ή με ποια σειρά, αλλά ξέρουμε ότι θα μαραθούν. Και με τον δικό τους μαρασμό, το κράτος επίσης θα μαραθεί."

Κεφ. 5, τμ. 3:

5.3α "[...] αν δεν θέλουμε να εκπέσουμε στον ουτοπισμό, δεν μπορούμε να φανταστούμε πως, έχοντας ανατρέψει τον καπιταλισμό, ο λαός θα αρχίσει αμέσως να μαθαίνει να εργάζεται για την κοινωνία χωρίς κανένα κριτήριο δικαίου· πράγματι, η κατάργηση του καπιταλισμού δεν δημιουργεί άμεσα τα οικονομικά προαπαιτούμενα για μια τέτοια αλλαγή. Και δεν υπάρχει ακόμα κανένα άλλο κριτήριο από αυτό του 'αστικού δικαίου.' Στον βαθμό αυτό, λοιπόν, εξακολουθεί να υφίσταται ανάγκη για το κράτος, το οποίο, ενώ θα διαφυλάττει την δημόσια ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής, θα διαφύλαττε την ισότητα της εργασίας και την ισότητα στην κατανομή των προϊόντων. Το κράτος μαραίνεται στον βαθμό που δεν υπάρχουν πλέον καπιταλιστές, δεν υπάρχουν τάξεις, και συνεπώς, δεν μπορεί να κατασταλεί καμία τάξη. Αλλά το κράτος δεν έχει ακόμα εντελώς μαραθεί, εφόσον υφίσταται ακόμα η προστασία του 'αστικού δικαίου' που νομιμοποιεί την πραγματική ανισότητα. Για να υπάρξει πλήρης μαρασμός του κράτους, είναι απαραίτητος ο πλήρης κομμουνισμός."

Κεφ. 5. τμ. 4:

5.4α "Η οικονομική βάση για τον πλήρη μαρασμό του κράτους είναι το υψηλό στάδιο της ανάπτυξης του κομμουνισμού, στο οποίο η αντίθεση μεταξύ πνευματικής και φυσικής εργασίας εξαφανίζεται, δηλαδή, στο οποίο εξαφανίζεται μια από τις βασικές πηγές της σύγχρονης κοινωνικής ανισότητας -- και επιπλέον, μια πηγή που δεν μπορεί να απομακρυνθεί άμεσα μέσω της απλής μετατροπής των μέσων της παραγωγής σε δημόσια περιουσία, μέσω της απλής απαλλοτρίωσης των καπιταλιστών."

5.4β "[...] έχουμε το δικαίωμα να πούμε με την πιο μεγάλη αυτοπεποίθηση ότι η απαλλοτρίωση των καπιταλιστών θα έχει ως αναπόφευκτο αποτέλεσμα την τεράστια ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων στην ανθρώπινη κοινωνία. Αλλά πόσο γρήγορα θα προχωρήσει αυτή η ανάπτυξη, πόσο γρήγορα θα φτάσει στο σημείο του να αποσχιστεί από την κατανομή εργασίας, να εξαλείψει την αντίθεση ανάμεσα στην πνευματική και τη χειρωνακτική εργασία, να μεταμορφώσει την εργασία στην 'βασική αναγκαιότητα της ζωής' -- αυτό δεν το ξέρουμε και δεν μπορούμε να το ξέρουμε."

5.4γ "Το κράτος θα μπορέσει να μαραθεί εντελώς όταν η κοινωνία θα μπορεί να εφαρμόσει τον κανόνα: 'Απ' τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητές του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του', δηλαδή όταν οι άνθρωποι έχουν τόσο συνηθίσει να συμμορφώνονται με τους βασικούς κανόνες της κοινωνικής ζωής και όταν η εργασία τους είναι τόσο παραγωγική που να εργάζονται εθελοντικά σύμφωνα με την ικανότητά τους."

5.4δ "[...] δεν έχει μπει ποτέ στο μυαλό κανενός Σοσιαλιστή να 'υποσχεθεί' ότι η υψηλότερη φάση του κομμουνισμού θα έλθει. [...] Έως ότου έλθει η 'υψηλότερη' φάση του κομμουνισμού, οι Σοσιαλιστές απαιτούν τοναυστηρότερο έλεγχο, από την κοινωνία και από το κράτος, του ποσού εργασίας και του ποσού κατανάλωσης. Ο έλεγχος όμως αυτός πρέπει να ξεκινά με την απαλλοτρίωση των καπιταλιστών, με την εδραίωση του εργατικού ελέγχου πάνω στους καπιταλιστές, και πρέπει να διενεργείται όχι από ένα κράτος γραφειοκρατών, αλλά από ένα κράτος ένοπλων εργατών."

5.4ε "Φυσικά, το αστικό δίκαιο σε ό,τι αφορά την διανομή αντικειμένων κατανάλωσης προϋποθέτει αναπόφευκτα την ύπαρξη αστικού κράτους, διότι το δίκαιο δεν είναι τίποτε χωρίς έναν μηχανισμό επιβολής της συμμόρφωσης με τα κριτήρια του δικαίου. Συνεπώς, για ένα διάστημα, όχι μόνον το αστικό δίκαιο αλλά ακόμα και το αστικό κράτος θα παραμείνουν κάτω απ' τον κομμουνισμό, χωρίς την αστική τάξη!"

5.4στ "Αλλά η εργοστασιακή [αυτή] πειθαρχία, την οποία το προλεταριάτο θα επεκτείνει σε όλη την κοινωνία μετά την ήττα των καπιταλιστών και την ανατροπή των εκμεταλλευτών δεν είναι με κανένα τρόπο το ιδεώδες μας, ή ο απώτερος στόχος μας. [...] Από τη στιγμή που όλα τα μέλη της κοινωνίας, ή ακόμα απλά η συντριπτική πλειοψηφία, έχουν μάθει να διοικούν μόνα τους το κράτος, από τη στιγμή που έχουν πάρει αυτή την υπόθεση στα δικά τους χέρια, έχουν 'ρυθμίσει' τον έλεγχο πάνω στην ασήμαντη μειοψηφία των καπιταλιστών, πάνω στους ευγενείς, οι οποίοι θέλουν να διατηρήσουν τις καπιταλιστικές τους συνήθειες, και πάνω στους εργάτες που έχουν ολότελα χάσει το ηθικό τους απ' τον καπιταλισμό -- απ' τη στιγμή αυτή, η ανάγκη για κυβέρνηση αρχίζει να εξαφανίζεται. Όσο πιο πλήρης γίνεται η δημοκρατία, τόσο πλησιάζει η στιγμή που γίνεται άχρηστη. Όσο πιο δημοκρατικό γίνεται το 'κράτος' των ένοπλων εργατών --το οποίο 'δεν είναι πια κράτος με την κυριολεκτική σημασία του όρου'-- τόσο πιο ραγδαία αρχίζει το κράτος να μαραίνεται."

Κεφ. 6, τμ. 2: 

6.2α "Στη σοσιαλιστική κοινωνία το 'είδος του κοινοβουλίου' που αποτελείται από εκπροσώπους των εργατών θα συγγράψει φυσικά τους κανονισμούς εργασίας του και θα επιβλέψει την διαχείριση του 'μηχανισμού'--αλλά ο μηχανισμός αυτός δεν θα είναι 'γραφειοκρατικός.' Οι εργάτες, αφού κατακτήσουν την πολιτική εξουσία, θα συνθλίψουν τον παλιό γραφειοκρατικό μηχανισμό, θα τον κάνουν κομμάτια ως τα θεμέλιά του, δεν θα αφήσουν ούτε μια πέτρα του όρθια· και θα βάλουν στη θέση του ένα νέο [μηχανισμό] που θα αποτελείται από εργάτες και εργαζόμενους γραφείων, ενάντια στην μεταμόρφωση των οποίων σε γραφειοκράτες θα παρθούν άμεσα μέτρα, όπως έδειξαν λεπτομερειακά ο Μαρξ και ο Ένγκελς: 1) όχι απλώς εκλογή αλλά και ανάκληση ανά πάσα στιγμή· 2) πληρωμή όχι μεγαλύτερη από ό,τι στους συνηθισμένους εργάτες· 3) άμεση εισαγωγή του ελέγχου και της επιτήρησης από όλους, ώστε όλοι να γίνονται 'γραφειοκράτες' για ένα διάστημα, και ώστε, συνεπώς, κανένας να μη γίνει 'γραφειοκράτης.'"

Κεφ. 6, τμ. 3: 

6.3α "Ο νέος κρατικός μηχανισμός επιτρέπει τον συγκεντρωτισμό όσο και ο παλιός· αν οι εργάτες ενώσουν τις ένοπλές τους δυνάμεις εθελοντικά, τότε αυτός είναι συγκεντρωτισμός, αλλά ο συγκεντρωτισμός αυτός θα βασίζεται στην 'πλήρη καταστροφή' του συγκεντρωτικού κρατικού μηχανισμού -- του τακτικού στρατού, της αστυνομίας, και της γραφειοκρατίας."

6.3β "Το εφικτό αυτής της καταστροφής [της γραφειοκρατίας] έχει ως εγγύηση το γεγονός ότι ο σοσιαλισμός θα μικρύνει την εργασιακή μέρα, θα υψώσει τις μάζες σε μια νέα ζωή, θα δημιουργήσει συνθήκες για τηνπλειοψηφία του πληθυσμού που θα επιτρέψουν σε όλους, χωρίς εξαίρεση, να επιτελούν 'κρατικές λειτουργίες', και αυτό θα οδηγήσει στον πλήρη μαρασμό του κράτους γενικά."