Ο Ιμπεριαλισμός και η διάσπαση του Σοσιαλισμού ( Ι )

Γράφτηκε τον Οχτώβρη του 1916
Δημοσιεύτηκε το Δεκέμβρη του 1916 
στη "Σμπόρνικ - Σοτσιάλ - Ντεμοκράτα" τευχ.2

Β.Ι.Λένιν, Άπαντα, τομ. 30, σελ. 166 - 179

επίσης στο "Λένιν - για τον ιμπεριαλισμό και τους ιμπεριαλιστές", εκδ. Προγκρές - Σύγχρονη Εποχή.

( απόσπασμα )

Υπάρχει άραγε σχέση ανάμεσα στον ιμπεριαλισμό και τη φοβερά αποτρόπαιη νίκη που κατήγαγε ο οπορτουνισμός  ( με τη μορφή του σοσιαλσωβινισμού ) ενάντια στο εργατικό κίνημα της Ευρώπης;

Αυτό είναι βασικό ζήτημα του σύγχρονου σοσιαλισμού.

Και αφού στην κομματική μας φιλολογία διαπιστώσαμε πια πέρα για πέρα, πρώτο, τον ιμπεριαλιστικό χαρακτήρα της εποχής μας και του δοσμένου πολέμου και, δεύτερο, την αδιάρρηκτη ιστορική σύνδεση ανάμεσα στο σοσιαλσωβινισμό και τον οπορτουνισμό, καθώς επίσης και την ταυτότητα του ιδεολογικοπολιτικού τους περιεχομένου, μπορούμε και πρέπει να περάσουμε στην εξέταση του βασικού αυτού ζητήματος.

Θα χρειαστεί να αρχίσουμε μ΄έναν όσο το δυνατό πιο ακριβή και πιο πλήρη ορισμό του ιμπεριαλισμού. Ο ιμπεριαλισμός είναι ένα ιδιόμορφο ιστορικό στάδιο του καπιταλισμού. Η ιδιομορφία του αυτή είναι τριπλή:

ο ιμπεριαλισμός είναι

(1) - μονοπωλιακός καπιταλισμός
(2) - παρασιτικός καπιταλισμός ή καπιταλισμός που σαπίζει
(3) - καπιταλισμός που πεθαίνει.

Η αντικατάσταση του ελεύθερου συναγωνισμού από το μονοπώλιο είναι το θεμελιακό οικονομικό γνώρισμα, η ουσία του ιμπεριαλισμού. Ο μονοπωλισμός εκδηλώνεται σε 5 κύριες μορφές:

1) τα καρτέλ, τα συνδικάτα και τα τραστ · η συγκέντρωση της παραγωγής έφτασε σε τέτοιο βαθμό, που γέννησε τις μονοπωλιακές αυτές ενώσεις των καπιταλιστών

2) την μονοπωλιακή θέση των μεγάλων τραπεζών: 3-5 γιγάντιες τράπεζες διευθύνουν όλη την οικονομική ζώνη της Αμερικής, της Γαλλίας, της Γερμανίας

3) την αρπαγή των πηγών πρώτων υλών από τα τραστ και τη χρηματιστική ολιγαρχία ( το χρηματιστικό κεφάλαιο είναι το μονοπωλιακό βιομηχανικό κεφάλαιο που έχει συγχωνευτεί με το τραπεζικό κεφάλαιο )

4) το μοίρασμα ( οικονομικό ) του κόσμου από τα διεθνή καρτέλ άρχισε. Τέτοια διεθνή καρτέλ που κυριαρχούν σ΄ολόκληρη την παγκόσμια αγορά και τη μοιράζονται "φιλικά" - ώσπου να την ξαναμοιράσει ο πόλεμος - υπολογίζονται ήδη πάνω από εκατό! Η εξαγωγή κεφαλαίων σαν ιδιαίτερα χαρακτηριστικό φαινόμενο σε διάκριση από την εξαγωγή εμπορευμάτων στο μη μονοπωλιακό καπιταλισμό βρίσκεται σε στενή σύνδεση με το οικονομικό και πολιτικο-εδαφικό μοίρασμα του κόσμου

5) Το εδαφικό μοίρασμα του κόσμου ( αποικίες ) τελείωσε.

Ο ιμπεριαλισμός, σαν ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού της Αμερικής και της Ευρώπης και ύστερα της Ασίας, διαμορφώθηκε ολοκληρωτικά στα 1898 - 1914. Ο ισπανοαμερικανικός πόλεμος ( 1989 ), ο πόλεμος των Άγγλων με τους μπόερς ( 1899 - 1902 ), ο ρωσοϊαπωνικός πόλεμος ( 1904 - 1905 ) και η οικονομική κρίση του 1900 στην Ευρώπη - να ποιά είναι τα κύρια ιστορικά ορόσημα της νέας εποχής της παγκόσμιας ιστορίας.

Το ότι ο ιμπεριαλισμός είναι παρασιτικός καπιταλισμός ή καπιταλισμός που σαπίζει, εκδηλώνεται πρώτ΄απ΄όλα, στην τάση για σάπισμα που διακρίνει κάθε μονοπώλιο στις συνθήκες της ατομικής ιδιοκτησίας των μέσων παραγωγής. Η διαφορά ανάμεσα στη ρεπουμπλικανικο-δημοκρατική και τη μοναρχο-αντιδραστική ιμπεριαλιστική αστική τάξη εξαλείφεται ακριβώς επειδή και η μια και η άλλη σαπίζουν ζωντανές ( πράγμα που δεν αναιρεί καθόλου την καταπληκτικά γοργή ανάπτυξη του καπιταλισμού σε ορισμένους κλάδους της βιομηχανίας, σε ορισμένες χώρες, σε ορισμένες περιόδους ).

Δεύτερο, το σάπισμα του καπιταλισμού εκδηλώνεται, με τη δημιουργία ενός τεράστιου στρώματος εισοδηματιών, καπιταλιστών που ζουν "από το κόψιμο των κουπονιών". Σε τέσσερις προηγμένες ιμπεριαλιστικές χώρες, Αγγλία, Βόρεια Αμερική, Γαλλία και Γερμανία, το κεφάλαιο καθεμιάς σε τίτλους αξιών είναι 100 - 150 δισεκατομμύρια φράγκα, πράγμα που σημαίνει ετήσιο εισόδημα όχι λιγότερο από 5-8 δισεκατομμύρια φράγκα κατά χώρα.

Τρίτο, η εξαγωγή κεφαλαίων είναι παρασιτισμός στο τετράγωνο.

Τέταρτο, "το χρηματιστικό κεφάλαιο τείνει προς την κυριαρχία και όχι προς την ελευθερία". Η πολιτική αντίδραση σε όλη τη γραμμή είναι ιδιότητα του ιμπεριαλισμού. Δωροδοκίες, εξαγορά σε γιγάντιες διαστάσεις, Παναμάδες* όλων των ειδών. (*Παναμάς - συνώνυμο της διαφθοράς, της δωροδοκίας. Η έκφραση γεννήθηκε το 1892-1893 ύστερα από το ξεσκέπασμα των τεράστιων καταχρήσεων, της διαφθοράς κρατικών και πολιτικών παραγόντων, υπαλλήλων και εφημερίδων που εξαγοράστηκαν από τη γαλλική εταιρία, η οποία είχε αναλάβει την κατασκευή της διώρυγας του Παναμά ).

Πέμπτο, η εκμετάλλευση όλων των καταπιεζομένων εθνών, που συνδέεται αδιάρρηκτα με τις προσαρτήσεις και ιδιαίτερα η εκμετάλλευση των αποικιών από μια χούφτα "μεγάλες" Δυνάμεις μετατρέπει ολοένα και περισσότερο τον "πολιτισμένο" κόσμο σε παράσιτο στο σώμα των εκατοντάδων εκατομμυρίων μη πολιτισμένων λαών. Ο ρωμαίος προλετάριος ζούσε σε βάρος της κοινωνίας. Η τωρινή κοινωνία ζει σε βάρος του σημερινού προλετάριου. Αυτή τη βαθιά παρατήρηση του Σισμόντι ο Μαρξ την υπογράμμισε ιδιαίτερα. Ο ιμπεριαλισμός αλλάζει κάπως το πράγμα. Το προνομιούχο στρώμα του προλεταριάτου ιμπεριαλιστικών Δυνάμεων ζει εν μέρει σε βάρος των εκατοντάδων εκατομμυρίων των μη πολιτισμένων λαών.

Είναι ευνόητο γιατί ο ιμπεριαλισμός είναι καπιταλισμός που πεθαίνει, καπιταλισμός μεταβατικός προς το σοσιαλισμό: το μονοπώλιο που ξεπηδά από τον καπιταλισμό, σημαίνει ήδη απονέκρωση του καπιταλισμού, αρχή του περάσματος του στο σοσιαλισμό. Το ίδιο επίσης σημαίνει και η γιγάντια κοινωνικοποίηση της εργασίας από τον ιμπεριαλισμό ( αυτό που οι απολογητές, οι αστοί οικονομολόγοι ονομάζουν "σύμπλεξη" ).

Παρουσιάζοντας αυτό τον ορισμό του ιμπεριαλισμού, ερχόμαστε σε ολοκληρωτική αντίθεση με τον Κ.Κάουτσκι που δε θέλει να δει στον ιμπεριαλισμό μια "φάση του καπιταλισμού" και ορίζει τον ιμπεριαλισμό σαν μια πολιτική που την "προτιμάει" το χρηματιστικό κεφάλαιο, σαν τάση των "βιομηχανικών" χωρών να προσαρτούν "αγροτικές χώρες"*. ( * " Ο ιμπεριαλισμός είναι προϊόν του πολύ αναπτυγμένου βιομηχανικού καπιταλισμού. Συνίσταται στην τάση κάθε βιομηχανικού καπιταλιστικού έθνους να υποτάσσει και να προσαρτά ολοένα και περισσότερες αγροτικές περιοχές, άσχετα από ποιο έθνος κατοικούνται" - Κάουτσκι, στη Neue Zeit, ΙΙ/ΙΧ, 1914 )

Ο ορισμός αυτός του Κάουτσκι θεωρητικά είναι ολοκληρωτικά λαθεμένος. Η ιδιομορφία του ιμπεριαλισμού είναι ακριβώς η κυριαρχία όχι του βιομηχανικού, αλλά του χρηματιστικού κεφαλαίου, είναι ακριβώς η τάση για προσαρτήσεις, όχι μόνο αγροτικών, αλλά κάθε λογής χωρών. Ο Κάουτσκι αποσπά την πολιτική του ιμπεριαλισμού από την οικονομία του, αποσπά το μονοπωλισμό στην πολιτική από το μονοπωλισμό στην οικονομία, για να ανοίξει το δρόμο στον χυδαίο αστικό ρεφορμισμό του σαν τον "αφοπλισμό", "υπεριμπεριαλισμό" και άλλες παρόμοιες ανοησίες. Το νόημα και ο σκοπός αυτής της θεωρητικής καλπιάς δεν είναι άλλος από την απόκρυψη των πιο βαθιών αντιθέσεων του ιμπεριαλισμού και τη δικαιολόγηση, μ΄αυτό τον τρόπο, της θεωρίας της "ενότητας" με τους απολογητές του ιμπεριαλισμού, με τους απροκάλυπτους σοσιαλσωβινιστές και οπορτουνιστές.

[...]

Ας σημειώσουμε ότι στη δική του "αντίληψη" για τον ιμπεριαλισμό - που ισοδυναμεί με ωραιοποίησή του - ο Κάουτσκι πηγαίνω πίσω όχι μόνο σε σύγκριση με το "Χρηματιστικό κεφάλαιο" του Χίλφερντινγκ ( όσο κι αν υπερασπίζεται σήμερα με ζήλο ο ίδιος ο Χίλφερντινγκ τον Κάουτσκι και την "ενότητα" με τους σοσιαλσωβινιστές! ), αλλά και σε σύγκριση με τον σοσιαλφιλελεύθερο Τζ. Α. Χόμπσον. Ο άγγλος αυτός οικονομολόγος, που δε διεκδικεί καθόλου τον τίτλο του μαρξιστή, ορίζει με πολύ περισσότερη βαθύτητα τον ιμπεριαλισμό και αποκαλύπτει τις αντιφάσεις του σ΄ένα έργο του το 1902 ( J.A.Hobson, "Imperialism", London, 1902 ). Να τι έγραφε ο συγγραφέας αυτός ( που στα γραφόμενά του μπορεί κανείς να βρει όλες σχεδόν τις πασιφιστικές και "συμβιβαστικές" κοινοτοπίες του Κάουτσκι ) πάνω στο εξαιρετικά σπουδαίο ζήτημα του παρασιτικού χαρακτήρα του ιμπεριαλισμού:

Δυο λογιών παράγοντες εξασθένιζαν, κατά τη γνώμη του Χόμπσον, τη δύναμη των παλιών αυτοκρατοριών:
1) "ο οικονομικός παρασιτισμός" και
2) η συγκρότηση του στρατού από εξαρτημένους λαούς.

"Ο πρώτος παράγοντας είναι η συνήθεια του οικονομικού παρασιτισμού, σύμφωνα με την οποία το κυρίαρχο κράτος χρησιμοποιεί τις επαρχίες του, τις αποικίες και τις εξαρτημένες χώρες για τον πλουτισμό της ιθύνουσας τάξης του και για την εξαγορά των κατώτερων τάξεών του έτσι που να παραμένου ήσυχες"....

..."Να ποιές δυνατότητες ξανοίγει μπροστά μας μια πολύ πλατιά ένωση των δυτικών κρατών, μια ευρωπαϊκή ομοσπονδία των μεγάλων Δυνάμεων: αυτή όχι μόνο δε θα προωθούσε το έργο του παγκόσμιου πολιτισμού, αλλά και θα μπορούσε να σημάνει, ένα τεράστιο κίνδυνο δυτικού παρασιτισμού: να ξεχωρίσει μια ομάδα προηγμένων βιομηχανικών εθνών που οι ανώτερες τάξεις τους παίρνουν τεράστιο φόρο υποτέλειας από την Ασία και την Αφρική και με τη βοήθεια αυτού του φόρου υποτέλειας συντηρούν μεγάλες μάζες υπαλλήλων και υπηρετών υποχείριες, που δεν ασχολούνται πια στη μαζική παραγωγή γεωργικών και βιομηχανικών προϊόντων, αλλά στην ατομική εξυπηρέτηση ή σε δευτερεύουσα βιομηχανική εργασία κάτω από τον έλεγχο της νέας χρηματιστικής αριστοκρατίας"...

"Εννοείται ότι η κατάσταση είναι εξαιρετικά πολύπλοκη, το παιχνίδι των παγκόσμιων δυνάμεων πάρα πολύ δύσκολα υπόκειται σε υπολογισμό, για να μπορεί να δόσει κανείς αυτή ή εκείνη την ερμηνεία του μέλλοντος προς μια μόνο κατεύθυνση. Οι επιδράσεις όμως εκείνες που κατευθύνουν σήμερα τον ιμπεριαλισμό της Δυτικής Ευρώπης κινούνται προς αυτή την κατεύθυνση κι αν δεν συναντήσουν αντίδραση, αν δεν παρεκκλίνουν προς άλλη πλευρά, θα δρουν ακριβώς στην κατεύθυνση μιας τέτοιας ολοκλήρωσης του προτσές".

Ο σοσιαλφιλελεύθερος Χόμπσον δεν βλέπει ότι την "αντίδραση" αυτή μπορεί να την παρουσιάσει μόνο το επαναστατικό προλεταριάτο και μόνο με τη μορφή κοινωνικής επανάστασης. Γι αυτό και είναι σοσιαλφιλελεύθερος! Ωστόσο αντίκρυσε θαυμάσια από το 1902 ακόμη το ζήτημα και τη σημασία των "Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης" ( προς γνώση του καουτσκιστή Τρότσκι! ) και όλα όσα προσπαθούν να σκεπάσουν οι υποκριτές καουτσκιστές των διαφόρων χωρών, και συγκεκριμένα: ότι οι οπορτουνιστές ( σοσιαλσωβινιστές ) δρουν από κοινού με την ιμπεριαλιστική αστική τάξη ακριβώς στην κατεύθυνση της δημιουργίας μιας ιμπεριαλιστικής Ευρώπης σε βάρος της Ασίας και της Αφρικής, ότι οι οπορτουνιστές αντικειμενικά αποτελούν μια μερίδα των μικροαστών και μερικών στρωμάτων της εργατικής τάξης, μερίδα που έχει εξαγοραστεί με χρήματα από τα ιμπεριαλιστικά υπερκέρδη και έχει μετατραπεί σε μαντρόσκυλο του καπιταλισμού, σε διαφθορέα του εργατικού κινήματος.