«Η ελευθερία των άλλων επεκτείνει τη δική μου ως το άπειρο»

[...]

Κατ΄αρχήν υπενθυμίζω – κάτι που τείνει συχνά να ξεχαστεί – ότι η κριτική του Μαρξ απέναντι στην κεφαλαιοκρατική τάξη πραγμάτων όπως και σε κάθε ταξική κοινωνία δεν είναι μια κριτική από τη σκοπιά της ισότητας ή της δικαιοσύνης, αλλά μια κριτική από τη σκοπιά της χειραφέτησης, η οποία θεωρεί ότι δεν είναι δυνατόν να υλοποιηθεί σε μια κρατικά οργανωμένη κοινωνία.

[...]

Ήδη στην Κριτική του πολιτικού δικαίου του Χέγκελ ο Μαρξ διατυπώνει την άποψη ότι «στην πραγματική δημοκρατία το πολιτικό Κράτος εξαφανίζεται». Λίγο αργότερα, με περίσσια σαφήνεια στο Για το εβραϊκό ζήτημα και στην Εισαγωγή στη συμβολή της κριτικής της φιλοσοφίας του δικαίου του Χέγκελ, κείμενα που γράφτηκαν το 1843, ο Μαρξ αποκλείει η ανθρώπινη χειραφέτηση να πραγματωθεί στα πλαίσια μιας κρατικά οργανωμένης κοινωνίας.

Στο Για το εβραϊκό ζήτημα, ο Μαρξ θέτει ως προϋπόθεση της χειραφέτησης την υπέρβαση από τη μια της πολιτικής κοινωνίας και του κράτους γενικότερα και από την άλλη της κοινωνίας των ιδιωτών η οποία κυριαρχείται από την εμπορευματική παραγωγή και το χρήμα. Πιο ειδικά όσον αφορά στο κράτος γράφει: «η ανθρώπινη χειραφέτηση πραγματοποιείται μόνον όταν ο άνθρωπος [...] δεν χωρίζει [...] απ΄τον εαυτό του την κοινωνική δύναμη με τη μορφή της πολιτικής δύναμης»

Στην Αγία Οικογένεια, γραμμένη το 1844, ο Μαρξ επισημαίνει και πάλι την ανεπάρκεια της πολιτικής χειραφέτησης, δηλαδή της αστικής επανάστασης και του αστικού κράτους έτσι ώστε να πραγματωθεί η ανθρώπινη χειραφέτηση, και επαναλαμβάνει ότι για να γίνει κάτι τέτοιο, απαιτείται η υπέρβαση της κρατικά οργανωμένης κοινωνίας.

«Η αναγνώριση των δικαιωμάτων του ανθρώπου από το σύγχρονο [αστικό] κράτος δεν έχει άλλη έννοια απ΄αυτήν που είχε η αναγνώριση της δουλείας απ΄το αρχαίο κράτος». Πρόκειται για μια αναγνώριση που ουσιαστικά κατοχυρώνει όχι την ελευθερία του ανθρώπου, αλλά «τη σκλαβιά της βιοποριστικής εργασίας και των δικών του και ξένων ιδιοτελών αναγκών»

Από τη μεριά του ο Ένγκελς γράφει: «Από το 1845 ο Μαρξ κι εγώ ο ίδιος καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι ένα από τα τελικά αποτελέσματα της προλεταριακής επανάστασης θα είναι η βαθμιαία διάλυση της πολιτικής οργάνωσης που ονομάζεται κράτος»

[...]

‘Ετσι λοιπόν στην Κριτική του προγράμματος της Γκότα, που χαρακτηρίζεται και ως κείμενο – διαθήκη του Μαρξ, ταυτόχρονα με την πιο αναλυτική από πουθενά αλλού τεκμηρίωση της αναγκαιότητας της δικτατορίας του προλεταριάτου, με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο, διαπιστώνεται ο μεταβατικός προσωρινός της χαρακτήρας.

[...]

ΣΤΟ βαθμό που Μαρξ και Μπακούνιν υποστηρίζουν ότι είναι στα πλαίσια αυτής της μη κρατικής μορφής οργάνωσης της κοινωνίας που είναι δυνατόν να πραγματωθεί η ελευθερία, έχει σημασία να επισημάνουμε και την κοινή περί ελευθερίας αντίληψή τους. Αυτή όπως θα δούμε στη συνέχεια, δεν αφορά στη γενικότερη περί ελευθερίας αντίληψη τους, αλλά περιορίζεται στην κοινή αντιμετώπιση της ελευθερίας στις μεταξύ των ανθρώπων σχέσεις.

Σε αντίθεση λοιπόν με την αστική αντίληψη περί αρνητικής ελευθερίας, η οποία βλέπει στον κάθε άνθρωπο ένα εμπόδιο για την ανάπτυξη της ελευθερίας του άλλου, τόσο ο Μαρξ όσο και ο Μπακούνιν έχουν μια θετική περί ελευθερίας αντίληψη.

Ο Μπακούνιν υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος δεν είναι μόνον το πιο εξατομικευμένο ον στη γη, αλλά ακόμη το πλέον κοινωνικό. Θεωρεί ότι ο J.J.Rousseau «έκανε μεγάλο λάθος να αντιμετωπίζει το φυσικό άνθρωπο ως μεμονωμένο ον και να θεωρεί ότι η ελευθερία του ενός δεν έχει ανάγκη από την ελευθερία του άλλου, διότι έτσι οδηγήθηκε στο συμπέρασμα ότι η ελευθερία του καθενός αποτελεί άρνηση της ελευθερίας των άλλων και ότι όλες οι ελευθερίες κατά την συνάντηση τους πρέπει να περιοριστούν και να συρρικνωθούν αμοιβαία, να αντιπαραταχθούν, να καταστραφούν» (Lettre a George Sand 10/12/1848)

Για τον Μπακούνιν αντίθετα «η ελευθερία δεν είναι αποτέλεσμα απομόνωσης αλλά της αλληλεπίδρασης, όχι των αποκλεισμών, αλλά μάλλον των συνδέσεων»

Όπως μας θυμίζει ο Μαλατέστα για τον Μπακούνιν «κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να αναγνωρίσει τη δική του ανθρώπινη αξία ή να πραγματοποιήσει συνακόλουθα την πλήρη του ανάπτυξη, αν δεν αναγνωρίσει την αξία των συνανθρώπων του και, σε συνεργασία μ΄αυτούς,δεν πραγματοποιήσει τη δική του ανάπτυξη διαμέσου αυτών. Κανένας άνθρωπος δεν μπορεί να χειραφετηθεί αν δεν χειραφετεί ταυτόχρονα εκείνους που βρίσκονται γύρω του. Η ελευθερία μου είναι ελευθερία όλων, γιατί δεν είμαι πραγματικά ελεύθερος – όχι μόνο στη σκέψη αλλά και στη πράξη – αν η ελευθερία μου και το δικαίωμα μου δεν βρίσκουν την επιβεβαίωση και την επικύρωση τους στην ελευθερία και το δικαίωμα όλων των ανθρώπων που είναι ίσοι με μένα»

Ή διαφορετικά ειπωμένο από τον Μπακούνιν «η απεριόριστη ελευθερία του καθενός πραγματώνεται μέσω της ελευθερίας όλων» ή ακόμη, « η ελευθερία των άλλων επεκτείνει τη δική μου ως το άπειρο» ( Η Παρισινή Κομμούνα του 1871 και η ιδέα του κράτους)

Γιώργος Ρούσης

Μαρξ Μπακούνιν για το σοσιαλιστικό κράτος

σελ. 30-34