Πλήρης σαφήνεια

Στη νεκρολογία μιας εφημερίδας για έναν επιχειρηματία είχε γραφτεί κάποτε το εξής : «Η ευρύτητα της συνείδησης του συναγωνιζόταν την καλοσύνη της καρδιάς του».
Η γκάφα στην οποία υπέπεσαν οι πενθούντες οικείοι του μεταχειριζόμενοι μια γλώσσα υψηλότερου επιπέδου, που προορίζεται για τέτοιες περιστάσεις, η αθέλητη ομολογία ότι ο καλοσυνάτος μακαρίτης ήταν ασυνείδητος, στέλνει τη νεκρική πομπή από τον συντομότερο δρόμο στη χώρα της αλήθειας. Όταν σε έναν άνθρωπο προχωρημένης ηλικίας εκθειάζεται ιδιαίτερα η γαληνεμένη καθαρότητά του, πρέπει να υποθέσει κανείς, ότι η ζωή του είναι μια σειρά αισχρουργημάτων. Έχει κόψει τη συνήθεια να εξάπτεται. Η ευρεία συνείδηση εγκαθίσταται ως μεγαλοψυχία που συγχωρεί τα πάντα, διότι έχει ιδιαίτερα μεγάλη κατανόηση. Μεταξύ της δικής του ενοχής και εκείνης των άλλων παρεμβάλλεται ένα qui pro quo, το οποίο λήγει υπέρ εκείνου που αποκόμισε τη μερίδα του λέοντος. Μετά από μια τόσο μακρόχρονη ζωή δεν μπορεί πια κανείς να ξεχωρίσει ποιος έκανε ποιο κακό σε ποιόν. Μέσα στην αφηρημένη εικόνα της οικουμενικής αδικίας χάνετε κάθε συγκεκριμένη ευθύνη. Ο αχρείος την αναστρέφει, σαν να ήταν αυτός ο αδικημένος : να ξέρατε σεις, νεαρέ μου, πως είναι η ζωή. Εκείνοι όμως που στη μέση μιας τέτοιας ζωής διακρίνονται για ιδιαίτερη καλοσύνη, είναι συνήθως όσοι εκδίδουν προκαταβολικά συναλλαγματικές επί μιας τέτοιας γαλήνης. Όποιος δεν είναι κακός, δεν ζει γαλήνια ούτε ανεκτικά, αλλά έχει σκληρυνθεί κατά έναν ιδιάζοντα, ντροπαλό τρόπο. Από έλλειψη κατάλληλων αντικειμένων δύσκολα βρίσκει άλλο τρόπο να εκφράσει την αγάπη του παρά μισώντας τα ακατάλληλα, οπότε βέβαια εξομοιώνεται με το μισούμενο. Ο αστός όμως είναι ανεκτικός. Η αγάπη του για τους ανθρώπους όπως είναι, πηγάζει από το μίσος για τον σωστό άνθρωπο.

Theodor Adorno
Minima Moralia