Η ΕΟΚΑ και η ένοπλη δράση

Τη νύχτα της 31ης Μάρτη με 1η Απρίλη του 1955, στη Λευκωσία, στη Λάρνακα και μερικές άλλες πόλεις της Κύπρου σημειώθηκαν εκρήξεις βομβών που έπληξαν κυβερνητικά κτίρια του αποικιοκρατικού καθεστώτος. Στη Λευκωσία πλήγηκε ο ραδιοσταθμός και το μέγαρο της Αρχιγραμματείας. Στη Λάρνακα πλήγηκε το Διοικητήριο, η διοίκηση της Αστυνομίας, το δικαστικό μέγαρο. Στις άλλες πόλεις τα αποτελέσματα ήταν πενιχρά ή δεν υπήρξαν καθόλου, γιατί δεν έγινε δυνατό να πραγματοποιηθεί ό,τι είχε σχεδιαστεί. Γενικά επρόκειτο για μια επιχείρηση - σαμποτάζ χωρίς ιδιαίτερα σημαντικά αποτελέσματα, αφού στις περισσότερες περιπτώσεις η Αστυνομία κατάφερε να συλλάβει τους σαμποτέρ ή να εμποδίσει την πραγματοποίηση των σκοπών τους. Αλλά ποιος ήταν πίσω απ' όλη αυτή τη δουλειά;

Το ίδιο βράδυ που έγιναν οι εκρήξεις, κυκλοφόρησε στην Κύπρο μία προκήρυξη με την υπογραφή "ΕΟΚΑ, Ο αρχηγός Διγενής". Η προκήρυξη πληροφορούσε ότι άρχιζε ο αγώνας για την αποτίναξη του αγγλικού ζυγού. Εθετε ως σύνθημα του αγώνα το "'Η ταν ή επί τας". Αναφερόταν στους Μαραθωνομάχους, στους Σαλαμινομάχους, στους τριακόσιους του Λεωνίδα, στους αγωνιστές του '21 και του αλβανικού έπους και καλούσε τους Ελληνες της Κύπρου - δε γινόταν η παραμικρή άμεση ή έμμεση αναφορά στον τουρκοκυπριακό πληθυσμό - να αγωνιστούν για τη λευτεριά του νησιού (ολόκληρη η προκήρυξη: Στρατηγού Γεωργίου Γρίβα - Διγενή: "Απομνημονεύματα αγώνος ΕΟΚΑ 1955 - 1959", Αθήναι 1961, σελ. 34 και Σπ. Παπαγεωργίου: "Αρχείον των παρανόμων εγγράφων του κυπριακού αγώνος 1955 - 1959", εκδόσεις "Κ. Επιφανίου", σελ. 50 - 60 κ.α).

Οπως ήταν φυσικό ελάχιστοι συγκινήθηκαν διαβάζοντας ένα τέτοιο κείμενο. Πολλοί ίσως το θεώρησαν αφελέστατο και γι' αυτό προβοκατόρικο και αρκετοί, μάλλον γέλασαν θεωρώντας το, αν μη τι άλλο, κείμενο μαθητικής εκθέσεως παρά το πρώτο εθνεγερτικό ντοκουμέντο για το ξεκίνημα του ένοπλου εθνικοαπελευθερωτικού - αντιαποικιακού αγώνα. Γενικά, πάντως, η μυρωδιά της προβοκάτσιας ερχόταν στη μύτη όλων των υποψιασμένων Ελλήνων και Κυπρίων που έβλεπαν το φιάσκο των εκρήξεων και το παιδαριώδες περιεχόμενο της προκήρυξης, που δε γνώριζαν τίποτα για την ΕΟΚΑ και τον αρχηγό της, τον επονομαζόμενο "Διγενή" (πόσο μάλλον αν γνώριζαν κιόλας) και που ήξεραν καλά ότι οι Εγγλέζοι ήταν ικανοί να κάνουν τα πάντα. Τι είχε συμβεί λοιπόν; Ποια ήταν αυτή η ΕΟΚΑ και ποιος ο "Διγενής" της;

Η "Χ", ο Γρίβας και η Κύπρος

Η ΕΟΚΑ (Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών) δεν εμφανίστηκε στην Κύπρο από τη μία μέρα στην άλλη. Οπως γράφει ο αρχηγός της Γ. Γρίβας, οι συζητήσεις για ένοπλη δράση στη Μεγαλόνησο άρχισαν από τον Αύγουστο του 1950 με τη συμμετοχή κορυφαίων παραγόντων της πολιτικής ζωής της χώρας και γνωστών αντικομμουνιστών, σαν το διπλωμάτη Αχιλ. Κύρου, τον τότε αρχηγό του ΓΕΣ στρατηγό Κοσμά κ.ά., με τη συμμετοχή, βεβαίως, του Μακάριου που επίσης ήταν συντηρητικών - αντικομμουνιστικών αντιλήψεων, (ήταν αυτός, για παράδειγμα, που, όταν το 1948 επισκέφθηκε τη Μακρόνησο, έγραψε στο βιβλίο των επισκεπτών: "Ενα ψυχικό λουτρό ήταν για μας η επίσκεψή μας εις την Μακρόνησον. Φεύγουμε μ' ακλόνητη την πίστη πως η Ελλάδα μας ποτέ δεν πεθαίνει" - Γ. Πικρού: "Το χρονικό της Μακρονήσου" σελ. 204).

Στο τελικό, τουλάχιστον, στάδιο των προετοιμασιών συμφωνία και υποστήριξη για ένοπλη δράση στο νησί υπήρξε και από την κυβέρνηση του Παπάγου.

Ολη η προετοιμασία της ένοπλης δράσης στην Κύπρο, μέχρι την εμφάνιση της ΕΟΚΑ, έγινε στην Αθήνα. Εδώ πάρθηκε η απόφαση να στηριχτεί η όλη δουλιά στο Γρίβα και τους χίτες του, εδώ λήφθηκαν οι τελικές αποφάσεις, εδώ καθορίστηκε η μορφή και ο χαρακτήρας που θα έπαιρνε η όλη επιχείρηση. Τρία ήταν - όπως αποδείχτηκε άλλωστε και στην πράξη - τα χαρακτηριστικά της οργάνωσης που θα διεξήγαγε την ένοπλη πάλη: Ο εθνικιστικός σοβινισμός, ο αντικομμουνισμός και ο περιορισμός την ένοπλης δράσης αυστηρά στο πλαίσιο των σαμποτάζ και της ατομικής τρομοκρατίας. Γι' αυτό και δεν είναι τυχαίο που η όλη υπόθεση ανατέθηκε στο Γρίβα, ενώ οι Αγγλοι κάθε άλλο παρά επιδίωξαν να εμποδίσουν την πραγματοποίησή της αν και μπορούσαν να καταπνίξουν κάθε κίνηση εν τη γενέσει της, δεδομένου ότι γνώριζαν τα πάντα, από την αρχή και με λεπτομέρειες.

Ο Γεώργιος Γρίβας, Κύπριος στην καταγωγή, μεγάλωσε και σταδιοδρόμησε στην Ελλάδα υπηρετώντας στον ελληνικό στρατό από τη θέση του μόνιμου αξιωματικού. Ηταν βασιλόφρονας, πολιτικά πρωτόγονος και πάνω απ' όλα τυφλός αντικομμουνιστής. Στην περίοδο της Κατοχής υπηρέτησε στην υπηρεσία στρατιωτικών αρχείων του κατοχικού κράτους και ηγήθηκε μιας συνωμοτικής - αντικομμουνιστικής οργάνωσης που έφερε το όνομα "Χ". Η οργάνωση αυτή έγινε γνωστή μόνο μετά την απελευθέρωση για την αντικομμουνιστική τρομοκρατική δράση της. Στη διάρκεια της Κατοχής δρούσε συνωμοτικά για λογαριασμό των κατοχικών αρχών ενάντια στο ΕΑΜ - ΕΛΑΣ και το ΚΚΕ, αλλά ταυτόχρονα δούλευε και για λογαριασμό των Αγγλων κάνοντας την ίδια αντιΕΑΜική - αντικομμουνιστική δουλιά. Τώρα, αν πρόσφερε περισσότερες υπηρεσίες στους κατακτητές ή στους Εγγλέζους δεν έχει και τόση σημασία. Πρέπει πάντως να σημειωθεί ότι το επίσημο ελληνικό κράτος ανακήρυξε τη "Χ" αντιστασιακή οργάνωση κατά των Γερμανών, μόνο μετά τον εμφύλιο πόλεμο, στα 1951, μαζί με όλους τους δοσιλόγους τους οποίους προηγουμένως είχε χρησιμοποιήσει για να καταπνίξει το ΕΑΜικό και κομμουνιστικό κίνημα της χώρας.

Μετά την απελευθέρωση η "Χ" με τον αρχηγό της Γ. Γρίβα πέρασε υπό την προστασία των Εγγλέζων και ανέλαβε το έργο της τρομοκράτησης και εξόντωσης των αγωνιστών της εθνικής αντίστασης. Παρόμοια δράση ανέπτυξε στη διάρκεια του εμφυλίου. Επίσης έλαβε μέρος στις ψευτοεκλογές του '46 ως "Κόμμα των Χιτών", καθώς και στις εκλογές του 1950 ως "Αγροτικό κόμμα των Χιτών". Και στις δύο περιπτώσεις καταποντίστηκε (Βλέπε αναλυτικά: Ν. Ψυρούκη: "Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας", εκδόσεις "Επικαιρότητα", τόμος β' σελ. 312-313 και Μακάριου Δρουσιώτη: "ΕΟΚΑ η σκοτεινή όψη", εκδόσεις "Στάχυ", σελ. 19-38).

ΕΜΑΚ και ΕΟΚΑ

Με τις προαναφερόμενες περγαμηνές ο Γρίβας επισκέφθηκε την Κύπρο τον Ιούλιο του 1951 - ύστερα από συμφωνία με τον Μακάριο - ώστε να κάνει μια πρώτη αναγνώριση της κατάστασης και να εκτιμήσει τις δυνατότητες ένοπλης δράσης. Τον Οκτώβρη του 1952 ξαναπήγε στο νησί και με τη βοήθεια του Μακάριου δημιούργησε από τις εκκλησιαστικές οργανώσεις νεολαίας (Παγκύπρια Εθνική Οργάνωση Νεολαίας και Ορθόδοξη Χριστιανική Ενωση Νεολαίας) τον πρώτο πυρήνα της οργάνωσής του (Γ. Γρίβα - Διγενή, στο ίδιο, σελ. 15-16 και 19-20). Τέλος, το Φθινόπωρο του 1954 ο Γρίβας πέρασε από τη Ρόδο και πάλι στην Κύπρο, αλλά αυτή τη φορά η παραμονή του στη νησί θα κρατήσει ως το 1959.

Η αρχική ονομασία της οργάνωσης του Γρίβα στην Κύπρο δεν ήταν ΕΟΚΑ, αλλά ΕΜΑΚ (Εθνικό Μέτωπο Απελευθέρωσης Κύπρου). Αυτό αποκαλύφθηκε το Γενάρη του 1955 όταν οι αγγλικές δυνάμεις κατοχής έπιασαν το ιστιοφόρο "Αγιος Γεώργιος" που μετέφερε στο νησί όπλα και πυρομαχικά από την Ελλάδα, αλλά και μια διακήρυξη που καλούσε τους Ελληνες στον ένοπλο αγώνα, ζητούσε όμως από τους κομμουνιστές να μην αναμειχθούν σ' αυτόν, και έφερε ως υπογραφή τα αρχικά ΕΜΑΚ (Πλουτή Σέρβα: "Κυπριακό - ευθύνες", εκδόσεις "Γραμμή", τόμος Α' σελ. 414-416). Η αποκάλυψη της ΕΜΑΚ οδήγησε στη μετονομασία της σε ΕΟΚΑ. Κι έτσι ξεκίνησε ένας ένοπλος αγώνας, που ήθελε να ονομάζεται εθνικοαπελευθερωτικός. Τώρα τι σόι εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας ήταν αυτός όταν απέκλειε από τις τάξεις του τους κομμουνιστές και τους τουρκοκύπριους, δηλαδή πάνω από το μισό του πληθυσμού της Κύπρου, αυτό εύκολα κανείς μπορεί να το καταλάβει.

Το ΚΚΕ, το ΑΚΕΛ και η ΕΟΚΑ

Οπως προαναφέραμε η έναρξη δράσης της ΕΟΚΑ δημιούργησε πολλές επιφυλάξεις, υποψίες και αντιδράσεις. Φυσικό επόμενο η πιο έντονη αντίδραση να προέρχεται από τις πιο υπεύθυνες λαϊκές πολιτικές δυνάμεις της Ελλάδας και της Κύπρου, από το ΚΚΕ και το ΑΚΕΛ.

Ετσι, όταν στις 31 Μάρτη - 1 Απρίλη του '55 έγιναν τα σαμποτάζ και κυκλοφόρησε η πρώτη προκήρυξη του Γρίβα και της ΕΟΚΑ, για την οποία μιλήσαμε πιο πάνω, το ΑΚΕΛ αντέδρασε μιλώντας για προβοκάτσια που "κρύβεται κάτω από το μανδύα της "εθνικής δράσης"", και τόνισε ότι "αυτού του είδους η δραστηριότητα μονάχα ζημιά μπορεί να προκαλέσει στον κυπριακό αγώνα" (Μ. Δρουσιώτη: στο ίδιο, σελ. 85). Επίσης το ΚΚΕ με άρθρο του ΓΓ της ΚΕ του, Ν. Ζαχαριάδη, που μεταδόθηκε από το ραδιοσταθμό του κόμματος "Ελεύθερη Ελλάδα" στις 24/4/1955 και που στηριζόταν σε στοιχεία αδιαμφισβήτητα, τόνισε μεταξύ άλλων: "Το Φλεβάρη του 1955 πιάστηκε από τους Αγγλους το βενζινόπλοιο "Αγιος Γεώργιος", που ο καπετάνιος του, στον πόλεμο ήταν στην υπηρεσία των Βρετανών, μαζί του δε πιάστηκε και ο Σωκράτης Λοϊζίδης, παλιός πράκτορας της Ιντέλιτζενς Σέρβις και φρέσκος στο "Εφ Μπι Αϊ". Στην τσάντα του Λοϊζίδη βρέθηκε και κατασχέθηκε το καταστατικό μιας ψευτοπατριωτικής οργάνωσης ΕΜΑΚ, που αργότερα μετονομάστηκε ΕΟΚΑ. Η οργάνωση αυτή, έχει επικεφαλής της ένα γνωστό ψευτοπαλικαρά, αξιωματικό Χίτη, το Γρίβα, που μετά τη Βάρκιζα δολοφονούσε πατριώτες και που μπροστά στο Δημοκρατικό Στρατό, το 'κοβε λάσπη. Πρόκειται για τον ψευτο-διγενή, που οι Αγλλοι τον κυνηγάν δήθεν, μα δεν τον πιάνουν και που φυσικά τα όπλα που μαζεύει, προορίζονται για το ΑΚΕΛ και τον κυπριακό λαό" (Ν. Ψυρούκη, στο ίδιο, σελ. 320 και Μ. Δρουσιώτη, στο ίδιο, σελ. 86).

Οι κρίσεις που έκαναν τότε το ΑΚΕΛ και το ΚΚΕ δικαιώθηκαν απόλυτα από την ίδια τη ζωή. Θα έλεγε κανείς ότι συνεχίζουν να δικαιώνονται μέχρι σήμερα, με τα νέα στοιχεία που η ιστορική έρευνα φέρνει στο φως. Αυτό όμως θα το δούμε αναλυτικότερα στο επόμενο σημείωμα.

Γ. Π.

 Η ΕΟΚΑ και η ένοπλη δράση (μέρος β')

Ο Γεώργιος Γρίβας, Κύπριος στην καταγωγή, μεγάλωσε και σταδιοδρόμησε στην Ελλάδα υπηρετώντας στον ελληνικό στρατό από τη θέση του μόνιμου αξιωματικού. Ηταν βασιλόφρονας, πολιτικά πρωτόγονος και πάνω απ' όλα τυφλός αντικομμουνιστής. Στην περίοδο της Κατοχής υπηρέτησε στην υπηρεσία στρατιωτικών αρχείων του κατοχικού κράτους και ηγήθηκε μιας συνωμοτικής - αντικομμουνιστικής οργάνωσης που έφερε το όνομα "Χ". Η οργάνωση αυτή έγινε γνωστή μόνο μετά την απελευθέρωση για την αντικομμουνιστική τρομοκρατική δράση της

Στην ένοπλη δράση της ΕΟΚΑ δεν αντέδρασαν μόνο το ΚΚΕ και το ΑΚΕΛ όπως εντέχνως καλλιεργείται για δεκαετίες. Τμήματα της ελληνικής αστικής τάξης, για τους δικούς τους λόγους, καταδίκασαν το κίνημα του Γρίβα στο ξεκίνημά του και μάλιστα με γλώσσα αρκετά σκληρή, αφήνοντας φανερά την εντύπωση πως επρόκειτο για μια προβοκάτσια που εξυπηρετούσε τα αγγλικά συμφέροντα και στρεφόταν κατά του κυπριακού λαού. Για παράδειγμα, η εφημερίδα "Βήμα" στο φύλλο στις 2 Απρίλη 1955, λίγες ώρες μετά τις εκρήξεις των βομβών της ΕΟΚΑ στην Κύπρο, έγραφε χαρακτηριστικά: "Με ολίγας χειροκινήτους βόμβας, αι οποίαι δεν προκαλούν ζημίας και δε σημειώνουν θύματα, δεν πρόκειται ασφαλώς να απελευθερωθή η Κύπρος, όπως δεν επρόκειτο να απελευθερωθή και με τα καψούλια δυναμίτιδος του "Αγιου Γεωργίου"... Τι δύνανται λοιπόν να σημάνουν αι πρόχειροι και άσκοποι εκρήξεις της Λευκωσίας και των τριών άλλων κυπριακών πόλεων; Την απελευθέρωσιν της Κύπρου δε θα ηδύναντο να την επιτύχουν, έστω και επαναλαμβανόμεναι... Μήπως όμως θα ηδύναντο να δώσουν εις τους Αγγλους την αφορμήν και την ευκαιρίαν να ισχυρισθούν ότι αντιμετωπίζουν ένα κίνημα ενεργητικής αντιστάσεως εις την Κύπρον και να λάβουν μέτρα και να μεταχειρισθούν τον Κυπριακόν Λαόν ανάλογα; Αυτή είναι η υποψία που γεννάται σήμερον εις τον Ελληνικόν Λαόν" (Σπ. Λιναρδάτου: "Από τον εμφύλιο στη Χούντα", τόμος β', σελ. 281, Κ. Αθανασιάδη: "Πώς και ποιοι πρόδωσαν την Κύπρο", Νέα Υόρκη 1991, εκδόσεις "Καμπάνα", σελ. 356 κ.ά.).

Κρίσεις, επικρίσεις, χαρακτηριστικές ομολογίες

Οι αμφισβητήσεις γύρω από την ΕΟΚΑ, την ένοπλη δράση της και την ουσιαστική της προσφορά στον αγώνα της Κύπρου δεν έπαψαν ποτέ να υπάρχουν στους κόλπους της ελληνικής και κυπριακής ολιγαρχίας. Θα 'λεγε κανείς ότι με το πέρασμα του χρόνου, όταν προστέθηκε και η πρακτική εμπειρία, ενισχύθηκαν, απέκτησαν πιο συγκεκριμένο, πιο πολύπλευρο, πιο ολοκληρωμένο περιεχόμενο. Στην αρχή, όταν η ένοπλη δράση δεν είχε ακόμη ξεκινήσει, όταν ήταν ζήτημα μελέτης, πολλοί στρατιωτικοί και πολιτικοί στην Αθήνα είχαν εκφραστεί αρνητικά στην υλοποίηση του εγχειρήματος. "Το εγχείρημα εμφανιζόταν πολύ δύσκολο", γράφει ο Σπ. Λιναρδάτος και προσθέτει: "Αγγλοι και Αμερικανοί εμπειρογνώμονες, που είχαν επί τόπου μελετήσει επανειλημμένα το ζήτημα κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η Κύπρος δεν προσφερόταν για αντάρτικο για λόγους εδαφικούς και γεωγραφικούς (διαμόρφωση των βουνών της, εύκολος αποκλεισμός της από τη θάλασσα κλπ.) αλλά και ψυχολογικούς" (Α. Γ. Ξύδη, Σ. Λιναρδάτου, Κ. Χατζηαργύρη: "Ο Μακάριος και οι Σύμμαχοί του", εκδόσεις "Γκούτεμπεργκ", σελ. 280).

Πολύ ενδιαφέροντα όμως είναι και όσα γράφει για το θέμα, με το κριτήριο της ύστερης γνώσης, ο Ν. Κρανιδιώτης, ο οποίος υπήρξε ένας από τους πιο στενούς συνεργάτες του Μακάριου, του ανθρώπου δηλαδή που έπαιζε το ρόλο του πολιτικού αρχηγού της ΕΟΚΑ. "Η εκλογή του Γρίβα - σημειώνει ο Ν. Κρανιδιώτης - μαρτυρεί το πνεύμα της κυπριακής ηγεσίας όσον αφορά τη μορφή του αγώνα... Στους κόλπους της Κυπριακής Εθναρχίας υπήρχε, στα πρώτα ιδίως στάδια, έντονο αντικομμουνιστικό πνεύμα και συμπόρευση με τη βασιλόφρονα δεξιά ελλαδική παράταξη. Η Εθναρχία, κατά καιρούς, με εγκυκλίους και ανακοινώσεις της, καταδίκαζε τον κομμουνισμό στην Ελλάδα, και συνέπλεε με την κυβέρνηση των Αθηνών στις διάφορες εξελίξεις και περιπέτειες του εμφυλίου πολέμου. Γι' αυτό και η στρατολογία των αγωνιστών της ΕΟΚΑ (της Εθνικής Οργάνωσης Κυπρίων Αγωνιστών) έγινε από συντηρητικά στοιχεία της κυπριακής νεολαίας, και ιδιαίτερα από εφήβους που ανήκαν σε εκκλησιαστικές οργανώσεις και θρησκευτικά σωματεία, και ήσαν ως εκ τούτου, εμποτισμένοι με τα "εθνικόφρονα" δεξιά ιδεώδη και τις μεγαλοϊδεατικές παραδόσεις της Εκκλησίας και του Εθνους. Ο Γρίβας είχεν αποκλείσει τη συμμετοχή στην Οργάνωση αριστερών στοιχείων. Ετσι η Οργάνωση είχε μονομερή χαρακτήρα, και ο αγώνας έμεινε - έξω από τα πλαίσια των απελευθερωτικών κινημάτων της εποχής του - στα πρότυπα των αλυτρωτικών κινημάτων της Μακεδονίας, της Κρήτης και άλλων τμημάτων του Ελληνισμού". Στη συνέχεια, αναφερόμενος ειδικότερα στο ζήτημα του ένοπλου αγώνα, ο Κρανιδιώτης συμπληρώνει: "Το ζήτημα του ένοπλου αγώνα αποτέλεσε μεταγενέστερα αμφιλεγόμενο θέμα ακόμη και στους κύκλους της Δεξιάς. Δεν ήσαν λίγοι εκείνοι που δεν έπαυσαν να πιστεύουν, ότι, χωρίς τον ένοπλο αγώνα, η εξέλιξη του Κυπριακού θα ήταν πολύ καλύτερη, με ασφαλή κατάληξη την Ενωση... Ηταν η εποχή των αντιαποικιακών κινημάτων στην Αφρική και την Ασία, και της γενικής αντίστασης των υπόδουλων λαών ενάντια στον ιμπεριαλισμό και την ξένη κατοχή. Στο διάστημα των λίγων δεκαετηρίδων, αμέσως μετά το τέλος του Β' Παγκόσμιου Πολέμου, η Βρετανική και η Γαλλική Αυτοκρατορία διαλύθηκαν, οι αποικιακοί λαοί απελευθερώθηκαν, και, με βάση την αρχή της αυτοδιάθεσης, νέα κράτη δημιουργήθηκαν, ιδιαίτερα στο χώρο της Μέσης Ανατολής, της Αφρικής και της Ασίας.

Ανεξάρτητα όμως από την άποψη αυτή - προσθέτει ο Ν. Κρανιδιώτης - το γεγονός ότι είχε αποκλειστεί η Αριστερά, δεν ήταν απλώς μια αδυναμία του αγώνα, αλλά και μια εμπλοκή μέσα στις διεθνείς αντιθέσεις της Ανατολής και της Δύσης. Ετσι ο αγώνας δεν πήρε τον αντιαποικιακό χαρακτήρα άλλων ανάλογων αγώνων και δε στηρίχτηκε αμέσως στην αρχή της αυτοδιάθεσης, ιδιαίτερα στα πρώτα του στάδια, οπότε το αίτημα ήταν αποκλειστικά ένωση με την Ελλάδα, κίνηση που δεν ευνοούσαν η Αμερική, η Μ. Βρετανία, η Τουρκία, η Σοβιετική Ενωση και τα Ηνωμένα Εθνη, και που μοιραία, οδήγησε σε σύγκρουση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, και κατ' επέκταση, μεταξύ Ελληνοκυπρίων και των Τουρκοκυπρίων" (Ν. Κρανιδιώτη: "Δύσκολα χρόνια - Κύπρος 1950 - 1960", εκδόσεις ΕΣΤΙΑ, σελ. 74 - 75 και 77).

Το εθνικιστικό μίσος στην υπηρεσία των Άγγλων

Προσδιορίζοντας τα βασικά χαρακτηριστικά της ΕΟΚΑ και της ένοπλης δράσης της, σύμφωνα με όσα της καταμαρτυρεί η αντίθετη προς τους κομμουνιστές πλευρά, θα μπορούσαμε να σταθούμε στα παρακάτω: Σε μια εποχή που ο κόσμος συγκλονιζόταν από τα αντιιμπεριαλιστικά - αντιαποικιακά κινήματα, η ΕΟΚΑ αποτελούσε την παραφωνία τους.

 Πάλευε δήθεν ενάντια στους Αγγλους αποικιοκράτες αλλά δεν είχε την παραμικρή πολιτικο - ιδεολογική συγγένεια με το διεθνές αντιαποικιακό κίνημα, κανενός είδους πρόγραμμα κοινωνικών αλλαγών, κανένα χαρακτηριστικό που να της προσδίδει μια προοδευτικότητα έστω και θολή. Αντίθετα, επρόκειτο για μια οργάνωση βαθιά συντηρητική που ούτε ήθελε αλλά και ούτε μπορούσε να κάνει πραγματικό αντιαποικιακό αγώνα. Με ιδεολογικό της οπλοστάσιο τον εθνικισμό και το σοβινισμό, το μεγαλοϊδεατισμό και την προγονολατρία, που αιχμές του ήταν ο αντιτουρκισμός και ο αντικομμουνισμός, δεν είναι καθόλου υπερβολή να πούμε ότι η ΕΟΚΑ στην ιδεολογία της ταυτιζόταν με τους αποικιοκράτες και στην πολιτική της πρακτική τους ευνοούσε απεριόριστα. Ετσι η Αγγλία δε δίστασε καθόλου να εκμεταλλευτεί τη δράση και το χαρακτήρα της, ιδιαίτερα την εθνικιστική - σοβινιστική της πλευρά, για να προωθήσει μια πολιτική "διαίρει και βασίλευε", δίνοντας το "πράσινο φως" στην Τουρκία να δημιουργήσει κι αυτή τη δική της εθνικιστική οργάνωση στην Κύπρο με σαφή ανθελληνικά χαρακτηριστικά:

Το καλοκαίρι του 1955 στις τουρκικές συνοικίες της Κύπρου εμφανίστηκαν προκηρύξεις μιας εθνικιστικής τρομοκρατικής τουρκοκυπριακής οργάνωσης με το όνομα ΚΙΤΕΜΠ (στη συνέχεια ονομάστηκε VOLKAN και το 1957 ΤΜΤ) που καλούσαν σε αγώνα κατά των Ελληνοκυπρίων. Το αποτέλεσμα ήταν αντί για ενότητα Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων ενάντια στη βρετανική αποικιοκρατική κατοχή να έχουμε διάσπαση, που πολλές φορές έφερε αιματηρά αποτελέσματα, με τους Αγγλους να παίζουν το ρόλο του επιδιαιτητή. Απ' αυτή μάλιστα την εξέλιξη και τον εθνικιστικό αλληλοσπαραγμό τα πιο τραγικά θύματα ήταν οι προοδευτικοί Τουρκοκύπριοι και Ελληνοκύπριοι, ειδικότερα δε οι κομμουνιστές. Σχετικά με τους Τουρκοκυπρίους υπολογίζεται ότι εκείνη την περίοδο εκατοντάδες ήταν μέλη και χιλιάδες οπαδοί του ΑΚΕΛ, ενώ γύρω στις τρεις χιλιάδες ήταν τα μέλη της ΠΕΟ (Παγκύπριας Εργατικής Ομοσπονδίας) (Μιχάλη Πουμπουρή: "Μέρες Δοκιμασίας", Λευκωσία 1993, σελ. 24 - 25). Ολοι αυτοί που αγωνίζονταν με χέρια και με δόντια για την ενότητα και την ειρηνική συμβίωση Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων βρέθηκαν ανάμεσα στα πυρά της ΕΟΚΑ και της ΤΜΤ, συγκεντρώνοντας πάνω τους όλο το αντικομμουνιστικό και εθνικιστικό πάθος των δύο αυτών οργανώσεων.

Πογκρόμ αλά "Χ" κατά των κομμουνιστών

Στις μελανότερες, όμως, σελίδες που έγραψε στην Κύπρο η ΕΟΚΑ κατατάσσονται τα πογκρόμ εναντίον των στελεχών, των μελών, των φίλων και των οπαδών του ΑΚΕΛ. Πρόκειται για ένα κεφάλαιο της κυπριακής ιστορίας που αντίστοιχό του βρίσκει στη Λευκή Τρομοκρατία που εξαπέλυσαν κατά του ΕΑΜικού κινήματος οι μοναρχοφασιστικές συμμορίες μετά τη Βάρκιζα. Ο Γρίβας άλλωστε δεν είχε ξεχάσει τις παλιές του συνήθειες, ούτε ότι υπήρξε ο αρχηγός της περιβόητης "Χ". Ετσι από την αρχή της ένοπλης δράσης της ΕΟΚΑ εκτόξευε απειλές κατά του ΑΚΕΛ ότι "θα πέσει λεπίδι" (Σπ. Παπαγεωργίου: "Κυπριακή Θύελλα 1955 - 59", εκδόσεις Κ. Επιφανίου, σελ. 305 και Μ. Δρουσιώτη: "ΕΟΚΑ - Η σκοτεινή όψη", εκδόσεις "Στάχυ", σελ. 85). Γρήγορα, μάλιστα, πέρασε στην πράξη. Ετσι από στοιχεία που έχουν δημοσιευτεί στην Κύπρο προκύπτει, για το χρονικό διάστημα 1955 - 1962, ο εξής αιματηρός απολογισμός της δράσης της ΕΟΚΑ - ή φασιστικών της υπολειμμάτων - σε βάρος του ΑΚΕΛ:

Δεκαοχτώ δολοφονίες μελών και οπαδών του ΑΚΕΛ, 11 τραυματισμοί από πυροβολισμούς, 63 κακοποιήσεις από ξυλοδαρμούς, 19 περιπτώσεις ατόμων που πυροβολήθηκαν ανεπιτυχώς και εκατοντάδες άλλες περιπτώσεις όπου ΑΚΕΛίτες διαπομπεύτηκαν, εξυβρίστηκαν, συκοφαντήθηκαν ή δέχτηκαν απειλητικές επιστολές για τη ζωή τους (Μ. Πουμπουρή, στο ίδιο σελ. 158 - 167). Στον κατάλογο των τρομοκρατικών ενεργειών κατά του ΑΚΕΛ και της συνδικαλιστικής οργάνωσης ΠΕΟ φυσικά προστίθενται και πολλά άλλα περιστατικά, όπως οι επιθέσεις κατά γραφείων και οι απειλητικές προκηρύξεις, πολλές εκ των οποίων ως περιεχόμενό τους είχαν τη συκοφαντία ότι οι κομμουνιστές της Κύπρου και το κόμμα τους ήταν όργανα των Αγγλων. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι ο Γρίβας διέτασσε πογκρόμ κατά των Κυπρίων κομμουνιστών όποτε του δινόταν η ευκαιρία, ακόμη και σε στιγμές που είχε αναστείλει τη δραστηριότητα της ΕΟΚΑ κατά εγγλέζικων στόχων. Ετσι, για παράδειγμα, το Γενάρη του 1958 ενώ είχε ανακωχή με τους Εγγλέζους, προχώρησε στη δολοφονία δύο συνδικαλιστικών στελεχών του ΑΚΕΛ, του Ηλία Τοφαρή και του Μιχάλη Πέτρου, φτάνοντας την κατάσταση μέσα στους Ελληνοκυπρίους στα όρια του εμφυλίου πολέμου (Σπ. Λιναρδάτου: "Από τον εμφύλιο στη Χούντα", τόμος Γ', σελ. 289 - 291. Ακριβώς εκείνες τις μέρες, στις 25/1/1958, έγραφε σε μια επιστολή του: "Οι κομμουνισταί είναι αντίπαλοί μας είτε το θέλουμε είτε όχι. Ενδείκνυται να τους εξοντώσωμεν ως πολιτικήν οντότητα, ώστε να μην είναι πλέον υπολογίσιμος και δυναμένη διά των αποφάσεων της να επηρεάζη το εθνικόν ζήτημα, όπως δηλαδή συνέβαινε μέχρι τούδε" (Σπ. Παπαγεωργίου: "ΑΚΕΛ το άλλο ΚΚΕ", εκδόσεις Γ. Λαδιάς, Αθήνα 1984, σελ. 336).

Η ΕΟΚΑ σταμάτησε τη δράση της το Μάρτη του 1959, αμέσως μετά την υπογραφή των συμφωνιών του Λονδίνου και της Ζυρίχης. Ορισμένοι μελετητές κάνουν θετικό απολογισμό της δράσης της επικαλούμενοι, μόνο, τον αδιαμφισβήτητο ηρωισμό και τις θυσίες αγνών πατριωτών που υπήρξαν μέλη της. Πρόκειται κατά τη γνώμη μας είτε για σκόπιμη παραποίηση των ιστορικών δεδομένων είτε για αφελή προσέγγιση. Απ' όσα έχουμε αναφέρει εύκολα ο αναγνώστης μπορεί να δει προς τα πού γέρνει η ιστορική αλήθεια.

Στο επόμενο: Ο Καραμανλής και η πορεία προς τη Ζυρίχη

Σε μια εποχή που ο κόσμος συγκλονιζόταν από τα αντιιμπεριαλιστικά - αντιαποικιακά κινήματα, η ΕΟΚΑ αποτελούσε την παραφωνία τους. Πάλευε δήθεν ενάντια στους Αγγλους αποικιοκράτες αλλά δεν είχε την παραμικρή πολιτικο - ιδεολογική συγγένεια με το διεθνές αντιαποικιακό κίνημα, κανενός είδους πρόγραμμα κοινωνικών αλλαγών, κανένα χαρακτηριστικό που να της προσδίδει μια προοδευτικότητα έστω και θολή.

Ριζοσπάστης