Τάξη, Κόμμα, Ηγεσία. Σκέψεις πάνω στο πολιτικό υποκείμενο της Χειραφέτησης

 του Σάββα Μιχαήλ   

1.  Τάξη, Κόμμα, Ηγεσία: έννοιες παρωχημένες μιας προκατακλυσμιαίας εποχής, πριν το θρυλούμενο «τέλος της Ιστορίας», της πολιτικής, των ιδεολογιών, προπαντός πριν το  υποτιθέμενο τέλος του σοσιαλιστικού προτάγματος και του κομμουνισμού; Ή έννοιες-πυξίδες που προσανατολίζουν, προβολείς που  φωτίζουν τον ανεξερεύνητο ακόμα δρόμο της καθολικής ανθρώπινης χειραφέτησης στην μεταβατική μας εποχή, εδώ και τώρα;

       Η μεταμοντέρνα ρητορική έχει, ως γνωστόν, εξαφανίσει τις κάθε είδους διαχωριστικές γραμμές, προπαντός στο όνομα της παγκοσμιοποίησης, όπως αυτή την παρουσιάζει. Δεν υπάρχουν ταξικές διαχωριστικές γραμμές, μια και η ίδια η έννοια της εκμετάλλευσης έχει υποκατασταθεί από την έννοια του κοινωνικού αποκλεισμού. Την θέση των κοινωνικών τάξεων παίρνουν κοινωνικές ομάδες με ικανότητες ενσωμάτωσης και ανόδου ή με την μοίρα του κοινωνικού αποκλεισμού και της εξαθλίωσης. Δεν υπάρχουν διαχωριστικές πολιτικές γραμμές, μια κι ένας ταύρος του νεοφιλελευθερισμού μπορεί να γίνει βουλευτής επικρατείας των Σοσιαλιστών ή ένας ακραιφνής σοσιαλδημοκράτης σαν τον Kouchner καλείται κι αναλαμβάνει υπουργός εξωτερικών στην κυβέρνηση του σκληροπυρηνικού δεξιού προέδρου Sarkozy. Αν, όμως δεν υπάρχουν πολιτικές διαχωριστικές γραμμές, τότε είναι προβληματική, αν όχι αδύνατη και η ύπαρξη διαφορετικών πολιτικών κομμάτων ή και Πολιτικής γενικά, μια κι εξαφανίζεται πλέον η περιβόητη διάκριση Φίλου και Εχθρού που σύμφωνα με τον Carl Schmitt ορίζει την έννοια του Πολιτικού. Δεν αποτελεί, λοιπόν έκπληξη το                           γεγονός ότι στη βάση της συρρίκνωσης του Πολιτικού, τα κόμματα υποκαθίστανται ολοένα περισσότερο από Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις- NGOs, lobbies, Forum, κάθε είδους κινήσεις, ριζοσπαστικές ή φιλελεύθερες που ασχολούνται με πολλά και διάφορα, σημαντικά κι ασήμαντα, αποφεύγοντας, όμως, ευλαβικά να θίξουν ένα μόνο ζήτημα: το πιο επίμαχο ζήτημα της πολιτικής, το ζήτημα της εξουσίας.

     Κάτω από αυτούς τους όρους είναι φυσικό η έννοια της ηγεσίας να χάνει οποιοδήποτε από τους ποικίλους και αντιφατικούς προσδιορισμούς που της αποδόθηκαν ιστορικά, από τον Πλάτωνα ως τον Μακιαβέλι, τον Ροβεσπιέρο ή τον Λένιν, και να υποκαθίσταται με την εικονική κατασκευή ιδεολογικών μηχανισμών και marketing, των διαφόρων image makers και «επικοινωνιολόγων», με τις τεχνολογίες, δηλαδή, της φενάκης.                       

       Γιατί η πραγματικότητα βρίσκεται αλλού και αλλιώς. Η Ιστορία όχι μόνο δεν τέλειωσε με τον Γιέλτσιν αλλά επιταχύνθηκε, προχωρώντας με εκρήξεις, ολοένα πιο καταστροφικούς πολέμους, νέες αντιστάσεις, εξεγέρσεις, από τον λαό του Σηάτλ στον λαό του Ιράκ, από την Ιντιφάντα  στο Αργεντινάσο, τη Βολιβία, το Εκουαδόρ, τη Βενεζουέλα. Τα όνειρα μιας Νέας Αυτοκρατορικής Παγκόσμιας Τάξης βούλιαξαν στους βάλτους της Μεσοποταμίας από όπου αναδύεται ξανά ό,τι ξόρκιζαν: το φάσμα ενός τρισχειρότερου Βιετνάμ για τους αλαζονικούς σχεδιαστές του «Νέου Αμερικανικού Αιώνα».

      Την ύπαρξη πολιτικών διαχωριστικών γραμμών την επιβεβαίωσε ξανά, χωρίς να δέχεται αντιρρήσεις, ο ίδιος ο Πρόεδρος Μπους όταν έθετε το τελεσίγραφο «είτε με εμάς είτε με τους τρομοκράτες, τα κράτη-παρίες, τον άξονα του Κακού». Η ενσωμάτωση Κουσνέρ στην κυβέρνηση Σαρκοζύ δεν αποτελεί έκπληξη: τα εχέγγυα στον γαλλικό ιμπεριαλισμό είχαν δοθεί από την μεριά του ήδη στο Κόσσοβο κι η μεταπήδηση από την ηγεσία μιας Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης με διεθνή ρόλο στην ηγεσία του Yπουργείου Eξωτερικών αποτελεί ομαλή μετεξέλιξη. Σε ένα βαθύτερο επίπεδο, η παρατηρούμενη σύγκλιση πρώην αντιπάλων πολιτικών σχηματισμών ή ατόμων κι η ασαφοποίηση των πολιτικών - προγραμματικών διαχωριστικών γραμμών εντός του συστήματος οφείλεται στην αστάθειά του, στην κρίση και παρακμή του, στην ανάδυση  αντι-συστημικών δυνάμεων. Οι διαχωριστικές γραμμές  τείνουν να σβήσουν εντός συστήματος  στο βαθμό που εντείνεται η αντισυστημική απειλή κι έτσι βαθαίνει η διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στο σύστημα και σε όσους το απειλούν, προπαντός όσους απειλούν να το ανατρέψουν.

        Η καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση που επικαλούνται σαν  αιτία της εξάλειψης των διαφορών Δεξιάς-Αριστεράς κλπ. έχει βαθύνει την διαχωριστική γραμμή, ένα αβυσσαλέο χάσμα ανισότητας, ανάμεσα σε κατόχους του κοινωνικού πλούτου και τους άμεσους παραγωγούς του, ανάμεσα στις καπιταλιστικές χώρες του κέντρου και της περιφέρειας, μέσα στις ίδιες τις καπιταλιστικές μητροπόλεις όπου ένας Τρίτος Κόσμος έχει δημιουργηθεί στην κόλαση των προαστίων και στον ενδιάμεσο κοινωνικό ιστό. Ο κοινωνικός αποκλεισμός δεν είναι υποκατάστατο αλλά παράγωγο της υπερεκμετάλλευσης, της απόσπασης του προϊόντος της υπερεργασίας. Η διαίρεση της κοινωνίας σε αντίπαλες τάξεις έχει βαθύνει με την παγκοσμιοποίηση του κεφαλαίου και της ανισότητας. Ο  πόλεμος των τάξεων βράζει  παντού, από το Clichy-sous Bois στις favelas του Σάο Πάολο. Κόμματα και ηγεσίες, επιτελεία, think tanks, στελέχη κι αγωνιστές της βάσης συμμετέχουν στον πόλεμο, στον ένα ή τον άλλο βαθμό.

       Οι τάξεις, τα κόμματα, οι ηγεσίες δεν ανήκουν στο παρελθόν. Θα ξεπεραστούν μόνο μαζί με τη κοινωνία που τα γεννά. Απ’ αυτή τη σκοπιά έχει ιδιαίτερη σημασία να ανακτηθεί και να αναπτυχθεί, στο φως του σήμερα, η γνώση που αντλήσανε εκείνοι που βρέθηκαν επικεφαλής της πάλης για την ανατροπή του συστήματος τον σκληρό αιώνα που πέρασε, επαναστάτες ηγέτες σαν τον Λένιν και τον Τρότσκυ.

2. Το τελευταίο κείμενο του Τρότσκυ έχει τίτλο ακριβώς Τάξη Κόμμα Ηγεσία1. Βρέθηκε ανολοκλήρωτο  πάνω στο γραφείο του στο Coyoacan με ημερομηνία αυτή της δολοφονίας του από τον πράκτορα του Στάλιν - 20 Αυγούστου 1940. Με αφετηρία την πρόσφατη πείρα του ισπανικού εμφυλίου πολέμου και τα μαθήματα της Ρωσικής Επανάστασης, ο Τρότσκυ δεν περιορίζεται να δώσει διεισδυτικές απαντήσεις σε μια σειρά ερωτήματα που διατηρούν και σήμερα την επικαιρότητά τους, όπως π.χ. εάν υπάρχει αντιστοιχία και ποια ανάμεσα σε μια κυβέρνηση και την ωριμότητα της κοινωνικής συνείδησης των κυβερνώμενων λαϊκών μαζών, ποια η ευθύνη της ηγεσίας σε μια πολιτική ήττα, προπαντός σε μια ήττα της επανάστασης, του κινήματος της κοινωνικής χειραφέτησης, ποιος ο ρόλος των κομμάτων, των προγραμμάτων ή και της προσωπικότητας στην Ιστορία. Αυτό που θέτει το κείμενο δεν είναι απλώς μια σειρά απαντήσεων αλλά το ζήτημα της ίδιας της μεθόδου, της διατύπωσης των καίριων ερωτημάτων και της αναζήτησης διαλεκτικών απαντήσεων, η αναδιατύπωση της όλης προβληματικής του ζητήματος του επαναστατικού υποκειμένου της χειραφέτησης σε μια νέα βάση.

       Σε διάσπαρτα γραφτά του μεγάλου επαναστάτη, ιδίως σε εκείνα της εξορίας του, στην Ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης, στην αυτοβιογραφία του, στα κείμενα του για την Γερμανία τον καιρό της ανόδου του ναζισμού στην εξουσία, στις φιλοσοφικές του σημειώσεις διαβάζοντας ξανά τον Χέγκελ το 1933-35, και φυσικά στο τελευταίο του κείμενο Τάξη Κόμμα Ηγεσία βρίσκουμε τα ίχνη μιας επίμονης αναζήτησης και τα στοιχεία μιας μαρξιστικής θεωρίας του επαναστατικού υποκειμένου.

       Ο Τρότσκυ συνεχίζει στο δρόμο που άνοιξε ο Λένιν στις αρχές του 20ου αιώνα με το Τι να κάνουμε; και την θεμελίωση του μπολσεβικισμού. Οι σχέσεις βέβαια του Τρότσκυ με τον μπολσεβικισμό και τον Λένιν στην προεπαναστατική περίοδο ήταν ταραχώδεις με επίκεντρο της διαμάχης το ζήτημα του Κόμματος- μια διαμάχη που λήγει αμετάκλητα το 1917, με την προσχώρηση του Τρότσκυ στον μπολσεβικισμό αλλά και την στρατηγική στροφή του Λένιν στη θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης του Τρότσκυ με τις Θέσεις του Απρίλη. Όπως έχουμε δείξει αλλού2, δεν υπήρξε κάποια απλή μετατόπιση του ενός σε θέσεις του άλλου αλλά μια επαναστατικοποίηση της προσέγγισης και των δύο, μέσα από την εμπειρία του πολέμου και την βίαιη έναρξη μιας νέας ιστορικής εποχής. Ο μπολσεβικισμός χειραφετείται από το ρωσοκεντρικό χαρακτήρα και διεθνοποιείται, καθοδηγώντας τη νίκη του Οκτώβρη με τις προοπτικές της παγκόσμιας επανάστασης και μιας νέας Κομμουνιστικής Διεθνούς. 

       Αλλά και μετά την προσχώρηση του Τρότσκυ στον μπολσεβικισμό, όπως είπε ο Λένιν «δεν υπήρξε καλλίτερος μπολσεβίκος». Αυτό το δείχνει όχι μόνο στην πρώτη επαναστατική περίοδο αλλά και τον καιρό της υποχώρησης, της απομόνωσης του πρώτου εργατικού κράτους, της γραφειοκρατικοποίησης και της επικράτησης του σταλινισμού. Ο Τρότσκυ δεν μετατρέπει την κληρονομιά του Λένιν σε μαυσωλείο, σε νεκρά δόγματα αποκομμένα από την ζωντανή δυναμική τους. «Ο λενινισμός» έγραφε «είναι η ανώτερη  ποιοτική και ποσοτική εκτίμηση της αντικειμενικής πραγματικότητας από την σκοπιά της επαναστατικής δράσης»3, άρα από την σκοπιά του επαναστατικού υποκειμένου.

       Το τελευταίο δεν είναι κάποιο προεμπειρικό, υπερβατολογικό καντιανό υποκείμενο με τις  a priori  κατηγορίες του, ούτε, πολύ λιγότερο, ταυτίζεται με μια γραφειοκρατική κρατική- κομματική ιεραρχία που κρατάει στα χέρια της μαζί με το μονοπώλιο της εξουσίας και το μονοπώλιο της γνώσης, τον θρόνο του Μοναδικού Υποκειμένου που φέρει το Όνομα του Πατρός, του «πατερούλη των λαών», ή του εκάστοτε Γενικού Γραμματέα.

       Αναλύοντας την ίδια την σοβιετική εμπειρία, αλλά και τις άλλες στρατηγικές εμπειρίες του προλεταριάτου στη Γερμανία, την Ευρώπη ή την Κίνα και τις αποικίες, ο Τρότσκυ επεξεργάζεται, χωρίς να την ολοκληρώσει, μια μαρξιστική θεωρία του επαναστατικού υποκειμένου, προπαντός όταν μετά την άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία, παλεύει για μια νέα, επαναστατική Τέταρτη Διεθνή που δεν θα αντικαταστήσει απλώς την Τρίτη Διεθνή που ο σταλινισμός οδηγούσε ακόμα και στην τυπική διάλυση αλλά  που κύριο έργο θα είχε την πάλη για την ολοκλήρωση σε παγκόσμια κλίμακα του εγχειρήματος  του 1917, τη νίκη της παγκόσμιας σοσιαλιστικής επανάστασης. Εάν το 1917, ο μπολσεβικισμός χρειάστηκε να διεθνοποιηθεί, τώρα πρέπει να ριζοσπαστικοποιηθεί ο διεθνοποιημένος μπολσεβικισμός λύνοντας τον γόρδιο δεσμό που δένει την κρίση του ανθρώπινου πολιτισμού με την κρίση της επαναστατικής ηγεσίας της εργατικής τάξης. 

       Το επαναστατικό υποκείμενο της χειραφέτησης δεν μπορεί να αναδυθεί χωρίς να  αναγνωρίσει σε όλες τις διαστάσεις του και τις συνέπειες το αντικειμενικό πρόβλημα της Ιστορίας που έχει να επιλύσει στη μεταβατική εποχή της καπιταλιστικής παρακμής : την κρίση του ανθρώπινου πολιτισμού.

       Αν μέχρι το 1917 η θεωρία και πράξη της Διαρκούς Επανάστασης του Τρότσκυ και η θεωρία και πράξη του Κόμματος νέου τύπου του Λένιν διαχώριζαν τους δύο επαναστάτες ηγέτες, τώρα, μετά το 1917 και μετά τις ιστορικές εμπειρίες που ακολούθησαν, ο Τρότσκυ δεν υπερασπίζεται απλώς τον μπολσεβικισμό του Λένιν αλλά συνθέτει και θεμελιώνει την θεωρία του εργατικού επαναστατικού Κόμματος μπολσεβίκικου τύπου στην θεωρία της Διαρκούς Επανάστασης.

       Η νέα βάση της προβληματικής του υποκειμένου είναι η θεμελίωση της όχι σε αρχές της μεταφυσικής ούτε σε πραγματιστικές ή οργανωτικές συνταγές αλλά σε μια γενικότερη, μη γραμμική, διαλεκτική υλιστική αντίληψη της Ιστορίας και ειδικότερα, σε μια μαρξιστική θεωρία της μεταβατικής εποχής μας.

      Χωρίς μια ρήξη με την γραμμική, φιλελεύθερη αντίληψη της Ιστορίας δεν υπάρχει θεωρία και πράξη του επαναστατικού υποκειμένου.

3. Το βασικό αξίωμα της εξελικτικής, γραμμικής, φιλελεύθερης αντίληψης της Ιστορίας, τονίζει ο Τρότσκυ στο Τάξη Κόμμα Ηγεσία, είναι ότι «ο κάθε λαός έχει την κυβέρνηση που του αξίζει»4. Έτσι ο ισπανικός λαός είχε το Λαϊκό Μέτωπο και εν συνεχεία τον Φράνκο που του άξιζε, και σήμερα ο γαλλικός λαός έχει τον Σαρκοζύ του, κι ο λαός της Ελλάδας τον Καραμανλή που του αξίζει… Η κυβέρνηση αντιστοιχεί στο επίπεδο ωριμότητας της συνείδησης των μαζών που με την σειρά της αντιστοιχεί στο συσχετισμό των κοινωνικών δυνάμεων και τις αντικειμενικές συνθήκες της χώρας.  

Ο Τρότσκυ αποδομεί πλήρως το αξίωμα αυτό που το χαρακτηρίζει «λεγκαλιστική σοφιστεία»5. Για την αποδόμηση καταφεύγει τόσο στα δεδομένα της Ιστορίας όσο και στην ταξική τους ανάλυση: «…ο ίδιος λαός μπορεί στο διάστημα μιας συγκριτικά πολύ σύντομης περιόδου να αποκτήσει πολύ διαφορετικές κυβερνήσεις […],  επιπλέον η σειρά διαδοχής αυτών των κυβερνήσεων να μην πηγαίνει καθόλου προς μια και την ίδια κατεύθυνση [...] Οι κυβερνήσεις δεν εκφράζουν την συστηματικά  αυξανόμενη «ωριμότητα» ενός «λαού» αλλά  είναι το προϊόν της πάλης ανάμεσα σε διαφορετικές τάξεις και σε διαφορετικά στρώματα μέσα στην ίδια τάξη και, τελικά, της δράσης εξωτερικών δυνάμεων- συμμαχιών, συγκρούσεων, πολέμων κλπ. [….] μια κυβέρνηση, αφού εγκαθιδρυθεί μπορεί να διαρκέσει πολύ περισσότερο απ’ όσο διαρκεί ο συσχετισμός των δυνάμεων που την παρήγαγε. Απ’ αυτήν ακριβώς την ιστορική αντίφαση ξεπηδούν οι επαναστάσεις, τα πραξικοπήματα, οι αντεπαναστάσεις κλπ.»6

      Μέσα από την ίδια πολύπλοκη διαδικασία κοινωνικών-ταξικών και ενδοταξικών  διαιρέσεων, συγκρούσεων, αλληλεπιδράσεων, μετατροπών χωρίς καμιά μηχανική αντιστοίχηση των διαφορετικών στιγμών κι επιπέδων, διαμορφώνονται πολιτικές εκπροσωπήσεις και όργανα, κόμματα και προγράμματα, ηγεσίες που δεν αποτελούν νομοτελειακά την αντανάκλαση της κοινωνικής τους βάσης, εκφράζοντας συχνά, μέσα στην σχετική τους αυτοτέλεια, την επίδραση άλλων, ακόμα και εχθρικών ταξικών δυνάμεων.

       «Η ιστορία δεν είναι μια αυτόματη διαδικασία» γράφει ο Τρότσκυ. «Αλλιώς τι θα χρειάζονταν οι ηγέτες, τα κόμματα, τα προγράμματα, οι θεωρητικοί αγώνες;»7

      Το κόμμα και μάλιστα το επαναστατικό κόμμα «νέου τύπου» της εργατικής τάξης, δεν μπορεί να είναι απλώς η προέκταση της «αυθόρμητης» κίνησης της τάξης που ανάλογα με το βαθμό ωριμότητας αποκρυσταλλώνεται σε κάποιο πολιτικό μόρφωμα ή κοινωνικοπολιτικό υβρίδιο. Αυτή η αντίληψη του «κινηματισμού» δεν διαφέρει από εκείνη των φιλελεύθερων. Η ανάπτυξη της «κοινωνικής τάξης καθαυτής» σε «πολιτική τάξη για τον εαυτό της» κάτω από όρους κοινωνικής αλλοτρίωσης, είναι μια αντιφατική, πολύπλοκη διαδικασία στην οποία παρεμβαίνει για να την ανακόψει κι αποπροσανατολίσει και η ίδια η άρχουσα τάξη με θεσμούς και ιδεολογικούς μηχανισμούς, μια διαδικασία με ρήξεις, παλινδρομήσεις, ποιοτικά άλματα. Ο ρόλος μιας πολιτικής πρωτοπορίας στην πάλη για κοινωνική χειραφέτηση είναι ουσιώδης και σε ορισμένες συνθήκες αποφασιστικός.

 Αυτό δεν σημαίνει ότι η οργανωμένη σε κόμμα επαναστατική πρωτοπορία είναι πάντα επαναστατική  ή, και εξ’ ορισμού, αυτοδίκαια πρωτοπορία, ούτε ότι  μπορεί ποτέ να  γίνει το υποκατάστατο της τάξης ως υποκειμένου της χειραφέτησης. Η μεταφυσική γραφειοκρατική αντίληψη ενός Κόμματος –πυραμίδας ή μάλλον κώνου, όπου τα πάντα εκπορεύονται από την κορυφή της, την κομματική ηγεσία, και από εκεί, μέσω της κομματικής ιεραρχίας, του προς τα κάτω διευρυνόμενου κώνου, κατεβαίνει η «γραμμή» στην επίπεδη εργατική-λαϊκή βάση είναι η αντίληψη του σταλινισμού, του ρεφορμισμού και του κάθε είδους αρχηγικού αστικού λαϊκισμού.

      «Η ταυτότητα κατ’ αρχήν των συμφερόντων του προλεταριάτου και των σκοπών του Κομουνιστικού Κόμματος» έγραφε ο Τρότσκυ  «δεν σημαίνει ούτε  ότι το προλεταριάτο συνολικά, ακόμα και σήμερα, έχει συνείδηση των ταξικών του συμφερόντων ούτε ότι το Κόμμα  τα διατυπώνει σωστά κάτω από όλες τις συνθήκες. Η ίδια η ανάγκη του κόμματος πηγάζει από το γεγονός ότι το προλεταριάτο δεν γεννιέται με μια έμφυτη κατανόηση των ιστορικών του συμφερόντων. Το καθήκον του κόμματος συνίσταται στο να μαθαίνει, μέσα από την εμπειρία  που αντλεί από την πάλη, πώς να αποδεικνύει στο προλεταριάτο το δικαίωμά του να είναι ηγεσία».8

        Η μετατροπή της επαναστατικής θεωρίας του Μαρξισμού σε υλική δύναμη μέσα στις μάζες απαιτεί την επίμονη σφυρηλάτηση μιας πρωτοπόρας οργάνωσης στελεχών που θα είναι σε θέση και να αντλούν πείρα από την πάλη και να την αναλύουν στο Κόμμα-εργαστήριο της τάξης και να επανεισάγουν στους κοινωνικούς αγώνες τα προϊόντα της ανάλυσης επεξεργασμένα σε στρατηγική και τακτική, πρόγραμμα και πολιτική.

4. Η όλη σχέση του Μαρξισμού με την τάξη εγγράφεται, για να το πούμε με όρους του Alain Badiou, στο ίχνος του Συμβάντος της επανάστασης. Όχι με την έννοια ότι κάθε στιγμή είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί η επανάσταση, αλλά ότι κάθε στιγμή πρέπει να είναι στιγμή προετοιμασίας της, ενταγμένη στην προοπτική της, διαρκώς στραμμένη στην ανίχνευση κι ανακάλυψη του Καιρού, της αιχμής του χρόνου, των όρων που κάνουν ό,τι φαίνονταν αδύνατο δυνατό. Χωρίς την πλήρη, απόλυτη, ασυμβίβαστη, μέχρι τέλους, στρατευμένη προσήλωση στο Συμβάν της επαναστατικής ρήξης της ιστορικής συνέχειας δεν υπάρχει ηγεσία που να αξίζει να λέγεται επαναστατική.

       Η έκρηξη του επαναστατικού Συμβάντος καθορίζεται από τις υλικές ιστορικές αντιφάσεις του κοινωνικού-οικονομικού σχηματισμού, από το κοινωνικό Είναι που καθορίζει και τις συνειδήσεις και την κινητοποίηση των μαζών που «σπάνε τους φράχτες που τις χωρίζουν από τον πολιτικό στίβο» και εισβάλλουν «στην περιοχή όπου ρυθμίζονται τα δικά τους πεπρωμένα»9. Αλλά, όπως επισημαίνει και ο Τρότσκυ, στη διάρκεια της ρήξης, «οι μεταβολές που παρουσιάζονται, ανάμεσα στην αρχή και το τέλος της επανάστασης, στις οικονομικές βάσεις της κοινωνίας και στην κοινωνική υπόσταση των τάξεων, δεν αρκούν καθόλου για να εξηγήσουν την πορεία της ίδιας της επανάστασης που μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα ρίχνει κάτω προαιώνιους θεσμούς, δημιουργεί καινούργιους για να τους ανατρέψει και πάλι. Η δυναμική των επαναστατικών γεγονότων καθορίζεται άμεσα από γοργές μεταλλαγές, έντονες και παθητικές, στην ψυχολογία των τάξεων που έχουν συγκροτηθεί πριν από την επανάσταση»10 .

Οι μεταλλαγές πάλι αυτές δεν οφείλονται στην προσαρμογή στις νέες συνθήκες μιας εξελισσόμενης έκρηξης  αλλά αντίθετα στην δυσκολία προσαρμογής. «…οι γοργές μεταβολές στη γνώμη και στο θυμικό των μαζών, σε καιρό επανάστασης, δεν προέρχονται από την ευλυγισία και την ευκινησία της ανθρώπινης ψυχής, μα από το βαθύ συντηρητισμό της. Οι ιδέες και οι κοινωνικές σχέσεις βρίσκονται σε χρόνια καθυστέρηση απέναντι στις καινούργιες αντικειμενικές συνθήκες ως τη στιγμή που σωριάζονται σαν σε κατακλυσμό, κι απ’ αυτό προκύπτουν, σε καιρό επανάστασης, ανατινάγματα ιδεών και παθών που οι αστυνομικοί εγκέφαλοι να φαντάζονται απλούστατα σαν έργο των ‘δημαγωγών’»11.   

Είναι εδώ, στα ρήγματα που γοργά ανοίγουν και κλείνουν στην πολιτική ψυχολογία των μαζών που η παρέμβαση της ηγεσίας, του επαναστατικού κόμματος, του προγράμματός του, των συμμαχιών και των μετώπων που οικοδομεί, σε σύγκρουση με άλλα κόμματα και προγράμματα αποκτά κρίσιμη, αποφασιστική σημασία  για την έκβαση του αγώνα. Είναι στο σημείο αυτό που ο Μαρξισμός, ως η υψηλότερη θεωρητική αυτοσυνείδηση της εποχής, ενώνεται με τις μάζες τις πιο απομακρυσμένες από κάθε θεωρία, η ασυνείδητη ιστορική διαδικασία αποκτά νικηφόρα συνειδητή έκφραση, αναδύεται το υποκείμενο της χειραφέτησης κι η επανάσταση γίνεται, κατά τη ρήση του Τρότσκυ, η «βίαιη έμπνευση της Ιστορίας»12.

       Η νίκη της, όμως, δεν είναι ζήτημα τύχης κι αυτοσχεδιασμών αλλά «στρατηγικό καθήκον»13. Απαιτεί την συστηματική θεωρητική και πρακτική προετοιμασία κι εκπαίδευση της ίδιας της πρωτοπορίας, τη διαμόρφωση ενός ηγετικού επιτελείου ώστε η πρωτοπορία να μην παρασυρθεί από τα ορμητικά ρεύματα της Ιστορίας όταν έρθει η κρίσιμη στιγμή14.

       Μια τέτοια εκπαίδευση μιας νέας ηγεσίας είναι αδύνατη με όρους εθνοκεντρικούς, εάν κλειστεί σε ασφυκτικά εθνικά πλαίσια.  

       Η ανάπτυξη μιας επαναστατικής ηγεσίας είναι μια ανοικτή διαδικασία. Ανοικτή στον κόσμο, στο άγνωστο, στο απροσδόκητο, στους ορίζοντες  του πνεύματος, στις ανάγκες, τις αγωνίες, τις προσδοκίες  της καταπιεσμένης ανθρωπότητας για απολύτρωση από τα δεινά.

        Η κρίση της ανθρωπότητας και του πολιτισμού της, ιδιαίτερα σήμερα, σε συνθήκες μιας παγκοσμιοποίησης σε κρίση, δεν μπορεί να λυθεί εάν η γένεση του πολιτικού υποκειμένου της καθολικής ανθρώπινης χειραφέτησης δεν πραγματωθεί σε παγκόσμια  κλίμακα.

       Με άλλα λόγια, αυτό που απαιτείται είναι μια νέα επαναστατική Διεθνής.

23-24 Μαΐου 2007

 ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Βλ. Λέων Τρότσκυ, Τάξη Κόμμα Ηγεσία -Γιατί ηττήθηκε το ισπανικό προλεταριάτο; (Ζητήματα Μαρξιστικής Θεωρίας) στο Λ. Τρότσκυ, Μαθήματα από την Ισπανική Επανάσταση, Λέων 1997 σ.79-101
Βλ. Savas Michael-Matsas, Lenin e Trotski como téoricos revolucionarios στο Historiα e Revolução επιμέλεια Osvaldo Coggiola Xama FFLCH Historia USP 1998 σ. 117-132
Λ. Τρότσκυ, Η Νέα Πορεία, Αλλαγή 1980, μετάφραση Θ. Θωμαδάκη σ.58
Τρότσκυ, Τάξη Κόμμα Ηγεσία ό. π. π. σ.85
ό. π. π.  σ. 87
ό. π. π. σ.85-86
ό. π. π.  σ. 92
L. Trotsky, Germany 1931-32, New Park Publications σ. 78
Λ. Τρότσκυ, Ιστορία της Ρωσικής Επανάστασης, μετάφραση Λ. Μιχαήλ, Αλλαγή 1984 σ. 9
ό. π. π.  σ.9-10
ό. π. π. σ.11
Λ. Τρότσκυ, Η Ζωή μου, μετάφραση Μαρίας Κωνσταντινίδου [ελαφρώς τροποποιημένη στη βάση του ρωσικού πρωτότυπου από Σάββα Μιχαήλ] Αλλαγή 1986 σ.314
Λ. Τρότσκυ, Τάξη Κόμμα Ηγεσία ό. π. π.  σ.90
Βλ. Λ. Τρότσκυ, Τα Μαθήματα του Οχτώβρη, μετάφραση Θ. Θωμαδάκη, Αλλαγή 1979  σ.83
 

πηγή : http://www.eek.gr/default.asp?pid=6&id=316