Ο "Πραχτικισμός" στο εθνικό ζήτημα
Για το ζήτημα της αυτοδιάθεσης των εθνών (1914)
Κριτικά σημειώματα πάνω στο εθνικό ζήτημα, Σύγχρονη Εποχή, 2006
Με ιδιαίτερο ζήλο άρπαξαν οι οπορτουνιστές το επιχείρημα της Ρόζας Λούξεμπουργκ ότι η παράγραφος 9 του προγράμματός μας δεν περιέχει τίποτε το «πραχτικό». Η ίδια η Ρόζα Λούξεμπουργκ ενθουσιάστηκε τόσο μ’ αυτό το επιχείρημα, που στο άρθρο της βρίσκουμε κάποτε αυτό το «σύνθημα» να επαναλαμβάνεται οκτώ φορές σε μια σελίδα.
Η παράγραφος 9, γράφει η Λούξεμπουργκ: «δεν κάνει καμιά πρακτική υπόδειξη για την καθημερινή πολιτική του προλεταριάτου, δεν δίνει καμία πρακτική λύση στα εθνικά προβλήματα».
Ας εξετάσουμε αυτό το επιχείρημα, που διατυπώνεται μάλιστα έτσι που είτε η παράγραφος 9 δεν εκφράζει απολύτως τίποτα, είτε υποχρεώνει να υποστηρίζονται όλες οι εθνικές επιδιώξεις.
Τι σημαίνει η διεκδίκηση της «πρακτικότητας» στο εθνικό ζήτημα;
Είτε την υποστήριξη όλων των εθνικών επιδιώξεων, είτε την απάντηση: «“ναι ή όχι” στο ζήτημα του αποχωρισμού του κάθε έθνους, είτε γενικά ότι οι εθνικές διεκδικήσεις είναι άμεσα» “πραγματοποιήσιμες”».
Ας εξετάσουμε τις τρεις αυτές πιθανές έννοιες της διεκδίκησης της «πρακτικότητας».
Η αστική τάξη, που στην αρχή κάθε εθνικού κινήματος παρουσιάζεται φυσικά σαν ηγεμόνας (καθοδηγητής) του, ονομάζει πρακτική υπόθεση την υποστήριξη όλων των εθνικών επιδιώξεων. Η πολιτική όμως του προλεταριάτου στο εθνικό ζήτημα (όπως και στα υπόλοιπα ζητήματα) υποστηρίζει απλώς την αστική τάξη σε μιαν ορισμένη κατεύθυνση, ποτέ όμως η πολιτική του δεν συμπίπτει με την πολιτική της. Η εργατική τάξη υποστηρίζει την αστική τάξη μονάχα προς το συμφέρον της εθνικής ειρήνης (που η αστική τάξη δεν μπορεί να τη δόση ολόκληρη και που είναι πραγματοποιήσιμη μονάχα στα πλαίσια μιας ολοκληρωτικής δημοκρατικοποίησης), προς το συμφέρον της ισοτιμίας, προς το συμφέρον της δημιουργίας καλύτερων όρων για την ταξική πάλη. Γι’ αυτό ακριβώς οι προλετάριοι προβάλλουν ενάντια στον πρακτικισμό της αστικής τάξης μια πολιτική αρχών στο εθνικό ζήτημα, υποστηρίζοντας την αστική τάξη πάντα μόνο υπό όρους.Στο εθνικό ζήτημα κάθε αστική τάξη θέλει είτε προνόμια για το έθνος της, είτε αποκλειστικά πλεονεκτήματα γι’ αυτό. Αυτό ακριβώς λέγεται «πρακτικό». Το προλεταριάτο είναι ενάντια σε κάθε προνόμιο, ενάντια σε κάθε αποκλειστικότητα. Το να ζητάς «πρακτικισμό» από το προλεταριάτο σημαίνει ότι σέρνεσαι από την αστική τάξη, ότι πέφτεις στον οπορτουνισμό.
Πρέπει ν’ απαντάμε με: «ναι ή όχι» στο ζήτημα του αποχωρισμού κάθε έθνους; Αυτό μοιάζει σαν πολύ «πρακτική» διεκδίκηση. Στην πραγματικότητα όμως είναι ανόητη, θεωρητικά μεταφυσική και στην πράξη οδηγεί στην υποταγή του προλεταριάτου στην πολιτική της αστικής τάξης. Η αστική τάξη βάζει πάντα στην πρώτη γραμμή τις εθνικές της διεκδικήσεις. Τις βάζει απόλυτα. Για το προλεταριάτο οι διεκδικήσεις αυτές υποτάσσονται στα συμφέροντα της ταξικής πάλης. Θεωρητικά δεν μπορείς να εγγυηθείς από πριν αν ο αποχωρισμός ενός δοσμένου έθνους, είτε η ισότιμη θέση του μ’ ένα άλλο έθνος, θα ολοκληρώσει την αστικοδημοκρατική επανάσταση. Για το προλεταριάτο έχει σημασία και στις δυο περιπτώσεις να εξασφαλίσει την ανάπτυξη της τάξης του. Για την αστική τάξη έχει σημασία να δυσκολέψει αυτή την ανάπτυξη, παραμερίζοντας τα καθήκοντα αυτής της ανάπτυξης μπροστά στα καθήκοντα τους έθνους «της». Γι’ αυτό, το προλεταριάτο περιορίζεται στην αρνητική, σα να λέμε, διεκδίκηση να αναγνωριστεί το δικαίωμα αυτοδιάθεσης, χωρίς να δίνει εγγυήσεις σε κανένα έθνος, χωρίς να αναλαβαίνει υποχρεώσεις να δόση τίποτα σε βάρος άλλου έθνους.
Ας μην είναι αυτό «πραχτικό», όμως στην πράξη εγγυάται πιο σταθερά απ’ όλα τη δημοκρατικότερη απ’ όλες τις δυνατές λύσεις. Το προλεταριάτο χρειάζεται μόνον αυτές τις εγγυήσεις, ενώ η αστική τάξη κάθε έθνους χρειάζεται εγγυήσεις για τα πλεονεκτήματά της, χωρίς να παίρνει υπόψη της τη θέση (τα πιθανά μειονεκτήματα) των άλλων εθνών.
Η αστική τάξη ενδιαφέρεται πριν απ’ όλα, αν μια δοσμένη διεκδίκηση είναι «πραγματοποιήσιμη» - από εδώ απορρέει η αιώνια πολιτική των συμφωνιών με την αστική τάξη των άλλων εθνών σε βάρος του προλεταριάτου. Αντίθετα για το προλεταριάτο έχει σημασία το δυνάμωμα της τάξης του ενάντια στην αστική τάξη, η διαπαιδαγώγηση των μαζών στο πνεύμα της συνεπούς δημοκρατίας και του σοσιαλισμού.
Ας μην είναι αυτό «πρακτικό» για τους οπορτουνιστές, είναι όμως η μοναδική εγγύηση στην πράξη, εγγύηση ανώτατης εθνικής ισοτιμίας και ειρήνης ενάντια και στους φεουδάρχες και στην εθνικιστική αστική τάξη.
Όλο το καθήκον των προλετάριων στο εθνικό ζήτημα «δεν είναι πρακτικό» από την άποψη της εθνικιστικής αστικής τάξης κάθε έθνους, γιατί οι προλετάριοι απαιτούν «αφηρημένη» ισοτιμία, καταρχήν ανυπαρξία και των πιο παραμικρών προνομίων, επειδή είναι εχθροί κάθε εθνικισμού. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ, επειδή δεν το κατάλαβε αυτό, με την παράλογη εξύμνηση του πρακτικισμού άνοιξε διάπλατα τις πόρτες ακριβώς στους οπορτουνιστές, ιδιαίτερα στις οπορτουνιστικές παραχωρήσεις στο μεγαλορωσικό εθνικισμό.
Γιατί στο μεγαλορωσικό; Γιατί οι μεγαλορώσοι είναι στη Ρωσία το έθνος που καταπιέζει και φυσικά, από εθνική άποψη ο οπορτουνισμός θα εκδηλωθεί στα καταπιεζόμενα έθνη διαφορετικά από τα έθνη που καταπιέζουν.
Η αστική τάξη των καταπιεζομένων εθνών εξονόματος της «πρακτικότητας» των διεκδικήσεών της θα καλεί το προλεταριάτο να υποστηρίζει χωρίς όρους τις επιδιώξεις της. Πιο πρακτικό είναι να πεις ανοιχτά «ναι» για τον αποχωρισμό του τάδε έθνους, όχι όμως για το δικαίωμα αποχωρισμού όλων γενικά των εθνών!
Το προλεταριάτο είναι ενάντια σ’ έναν τέτοιο πρακτικισμό: αναγνωρίζοντας την ισοτιμία και το ίσο δικαίωμα για τη συγκρότηση εθνικού κράτους, εκτιμά και βάζει πάνω απ’ όλα τη συμμαχία των προλετάριων όλων των εθνών, κρίνοντας με το πρίσμα της ταξικής πάλης των εργατών κάθε εθνική διεκδίκηση, κάθε εθνικό αποχωρισμό. Το σύνθημα του πρακτικισμού είναι στην πράξη απλώς σύνθημα άκριτης αποδοχής αστικών επιδιώξεων.
Μας λένε: υποστηρίζοντας το δικαίωμα του αποχωρισμού, υποστηρίζετε τον αστικό εθνικισμό των καταπιεζόμενων εθνών.
Αυτό λέει η Ρόζα Λούξεμπουργκ, αυτό επαναλαβαίνει ξοπίσω της ο οπορτουνιστής Σεμκόφσκι, ο μοναδικός εκπρόσωπος, ας του πούμε με την ευκαιρία, στη λικβινταριστική εφημερίδα των λικβινταριστικών ιδεών σ’ αυτό το ζήτημα!
Εμείς απαντούμε: Όχι, ίσα – ίσα για την αστική τάξη έχει εδώ σημασία η «πρακτική» λύση, ενώ για τους εργάτες έχει σημασία να ξεχωρίσουν κατ’ αρχήν δυο τάσεις. Όσο η αστική τάξη του καταπιεζόμενου έθνους παλεύει ενάντια στο έθνος που καταπιέζει, τόσο είμαστε πάντα και σε κάθε περίπτωση και πιο αποφασιστικά απ’ όλους υπέρ, γιατί είμαστε οι πιο τολμηροί και συνεπείς εχθροί της καταπίεσης. Εφ’ όσον η αστική τάξη του καταπιεζόμενου έθνους είναι υπέρ του δικού της αστικού εθνικισμού, εμείς είμαστε κατά. Πάλη ενάντια στα προνόμια και τη βία του έθνους που καταπιέζει και καμιά ανοχή της επιδίωξης προνομίων από μέρους του καταπιεζόμενου έθνους.
Αν δεν βάλουμε και δεν συμπεριλάβουμε στη ζύμωσή μας το σύνθημα για το δικαίωμα αποχωρισμού, θα παίξουμε το παιχνίδι όχι μονάχα της αστικής τάξης, μα και των φεουδαρχών και του απολυταρχισμού του έθνους που καταπιέζει. Ο Καούτσκι από καιρό έφερε αυτό το επιχείρημα ενάντια στη Ρόζα Λούξεμπουργκ και το επιχείρημα αυτό είναι αδιαφιλονίκητο. Από φόβο μήπως «βοηθήσει» την εθνικιστική αστική τάξη της Πολωνίας, η Ρόζα Λούξεμπουργκ, απορρίπτοντας το δικαίωμα αποχωρισμού στο πρόγραμμα των μαρξιστών της Ρωσίας, βοηθάει στην πράξη τον οπορτουνιστικό συμβιβασμό με τα προνόμια (και με κάτι χειρότερο από τα προνόμια) των μεγαλορώσων.
Παρασυρμένη από τον αγώνα ενάντια στον εθνικισμό στην Πολωνία, η Ρόζα Λούξεμπουργκ ξέχασε τον εθνικισμό των μεγαλορώσων, παρά το γεγονός ότι ίσα – ίσα αυτός ο εθνικισμός είναι τώρα πιο επίφοβος απ’ όλους, ίσα – ίσα είναι λιγότερο αστικός και περισσότερο φεουδαρχικός, ίσα – ίσα αυτός είναι το κύριο εμπόδιο για τη δημοκρατία και τον προλεταριακό αγώνα. Σε κάθε αστικό εθνικισμό καταπιεζόμενου έθνους υπάρχει πανδημοκρατικό περιεχόμενο ενάντια στην καταπίεση, κι αυτό ακριβώς το περιεχόμενο το υποστηρίζουμε χωρίς όρους, ξεχωρίζοντας αυστηρά την τάση προς την εθνική του αποκλειστικότητα, καταπολεμώντας την τάση του πολωνού αστού να καταπνίγει τον εβραίο κλπ., κλπ.
Αυτό δεν είναι «πρακτικό» από την άποψη του αστού και του μικροαστού. Στο εθνικό ζήτημα αυτή είναι η μοναδική πρακτική πολιτική, η μοναδική πολιτική αρχών που βοηθάει πραγματικά τη δημοκρατία, την ελευθερία, την ένωση των προλετάριων.
Αναγνωρίζουμε το δικαίωμα αποχωρισμού σε όλους. Κρίνουμε κάθε συγκεκριμένο ζήτημα αποχωρισμού από μιαν άποψη που αποκλείει κάθε ανισοτιμία, κάθε προνόμιο, κάθε αποκλειστικότητα.
Ας πάρουμε τη θέση του έθνους που καταπιέζει. Μπορεί να είναι ελεύθερος ένας λαός που καταπιέζει άλλους λαούς; Όχι, Τα συμφέροντα της ελευθερίας του μεγαλορώσικου πληθυσμού (σ. σ. Σε κάποιον Λ. Βλαντίμιροφ (ψευδώνυμο του Μ. Κ. Σάινφινκελ) από το Παρίσι δεν του φαίνεται η λέξη αυτή μαρξιστική. Αυτός ο Βλαντίμιροφ είναι διασκεδαστικά “superklug” (στην ειρωνική μετάφραση στα ρωσικά: «υπερέξυπνος»). Ο «υπερέξυπνος» Λ. Βλ. ετοιμάζεται φαίνεται, να γράψει μια μελέτη για την ανάγκη να εξοστρακιστούν από το μίνιμουμ-πρόγραμμά μας (από την άποψη της ταξικής πάλης!) οι λέξεις «πληθυσμός», «λαός» κλπ), απαιτούν αγώνα ενάντια σ’ αυτή την καταπίεση. Η μακρόχρονη ιστορία, η μακραίωνη ιστορία κατάπνιξης των κινημάτων των καταπιεζόμενων εθνών, η συστηματική προπαγάνδιση αυτής της κατάπνιξης από τις «ανώτερες» τάξεις δημιούργησαν στις προλήψεις κλπ., του μεγαλορωσικού λαού τεράστια εμπόδια για την υπόθεση της δικής του ελευθερίας.
Οι μεγαλορώσοι μαυροεκατονταρχίτες υποστηρίζουν συνειδητά αυτές τις προλήψεις και τις συδαυλίζουν. Η μεγαλορωσική αστική τάξη συμβιβάζεται μ’ αυτές ή προσαρμόζεται σ’ αυτές. Το μεγαλορωσικό προλεταριάτο δεν μπορεί να πραγματοποιήσει τους σκοπούς του, δεν μπορεί να ξεκαθαρίσει το δρόμο του προς την ελευθερία, χωρίς να παλεύει συστηματικά ενάντια σ’ αυτές τις προλήψεις.
Η δημιουργία αυτοτελούς και ανεξάρτητου εθνικού κράτους μένει για την ώρα στη Ρωσία προνόμιο μονάχα του μεγαλορωσικού έθνους. Εμείς, οι μεγαλορώσοι προλετάριοι, δεν υπερασπίζουμε κανένα προνόμιο, δεν υπερασπίζουμε ούτε αυτό το προνόμιο. Αγωνιζόμαστε πάνω στο έδαφος του δοσμένου κράτους, συνενώνουμε τους εργάτες όλων των εθνών του δοσμένου κράτους, δεν μπορούμε να εγγυηθούμε τούτον ή εκείνον το δρόμο της εθνικής ανάπτυξης, τραβάμε απ’ όλους τους πιθανούς δρόμους προς τον ταξικό μας σκοπό.
Δεν μπορούμε όμως να τραβήξουμε σ’ αυτόν το σκοπό χωρίς να παλεύουμε ενάντια σε κάθε εθνικισμό και χωρίς να υπερασπίζουμε την ισότητα όλων των εθνών. Αν η Ουκρανία θα έχει λ. χ. την τύχη ν’ αποτελέσει αυτοτελές κράτος, αυτό εξαρτιέται από χίλιους παράγοντες που είναι άγνωστοι από τα πριν. Και χωρίς να προσπαθούμε «να μαντέψουμε» στην τύχη, στεκόμαστε σταθερά σ’ αυτό που είναι αναμφισβήτητο: στο δικαίωμα της Ουκρανίας να γίνει τέτοιο κράτος. Σεβόμαστε αυτό το δικαίωμα, δεν υποστηρίζουμε τα προνόμια του μεγαλορώσου πάνω στους ουκρανούς, διαπαιδαγωγούμε τις μάζες στο πνεύμα της αναγνώρισης αυτού του δικαιώματος, στο πνεύμα της άρνησης των κρατικών προνομίων οποιουδήποτε έθνους.
Στα άλματα που έκαναν όλες οι χώρες την εποχή των αστικών επαναστάσεων είναι δυνατές και πιθανές οι συγκρούσεις και ο αγώνας για το δικαίωμα δημιουργίας εθνικού κράτους. Εμείς οι προλετάριοι δηλώνουμε εκ των προτέρων ότι είμαστε εχθροί των προνομίων των μεγαλορώσων και προς την κατεύθυνση αυτή κάνουμε όλη την προπαγάνδα και τη ζύμωσή μας.
Κυνηγώντας τον «πρακτικισμό» η Ρόζα Λούξεμπουργκ παράβλεψε το κυριότερο πρακτικό καθήκον και του μεγαλορωσικού προλεταριάτου και του προλεταριάτου των άλλων εθνών: το καθήκον της καθημερινής ζύμωσης και προπαγάνδας ενάντια σε κάθε κρατικο-εθνικό προνόμιο, για το δικαίωμα, το ίσο δικαίωμα όλων των εθνών να δημιουργήσουν δικό τους εθνικό κράτος. Αυτό το καθήκον είναι (τώρα) το κυριότερο καθήκον μας στο εθνικό ζήτημα, γιατί μονάχα έτσι υπερασπίζουμε τα συμφέροντα της δημοκρατίας και της ισότιμης συμμαχίας όλων των προλετάριων όλων των εθνών.
Ας «μην είναι πρακτική» αυτή η προπαγάνδα και από την άποψη των μεγαλορώσων-καταπιεστών και από την άποψη της αστικής τάξης των καταπιεζόμενων εθνών (και οι πρώτοι και οι δεύτεροι απαιτούν ένα συγκεκριμένο ναι ή όχι, κατηγορώντας τη σοσιαλδημοκρατία για «αοριστία». Στην πραγματικότητα ακριβώς αυτή η προπαγάνδα, και μόνον αυτή, εξασφαλίζει την πραγματικά δημοκρατική και την πραγματικά σοσιαλιστική διαπαιδαγώγηση των μαζών. Μονάχα αυτή η προπαγάνδα εγγυάται και τις μεγαλύτερες πιθανότητες εθνικής ειρήνης στη Ρωσία, αν θα μείνει αυτή ένα πολύχρωμο εθνικό κράτος, και την πιο ειρηνική (και αβλαβή για την προλεταριακή ταξική πάλη) διαίρεσή της σε διάφορα εθνικά κράτη, αν θα μπει το ζήτημα μιας τέτοιας διαίρεσης.
Για να εξηγήσουμε πιο συγκεκριμένα αυτή τη μοναδικά προλεταριακή πολιτική στο εθνικό ζήτημα, θα εξετάσουμε τη στάση του μεγαλορωσικού φιλελευθερισμού απέναντι στην «αυτοδιάθεση των εθνών» και το παράδειγμα του αποχωρισμού της Νορβηγίας από τη Σουηδία.
via Lenin Reloaded
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου