αυτή (η κρίση), αυτές (οι τράπεζες) κι εμείς οι υπόλοιποι

δεύτερο τετράδιο για εργατική χρήση ( απόσπασμα )
Sarajevo / βιβλιοθήκη

γιατί διεθνώς οι κυβερνήσεις αγκαλιάζονται με τους τραπεζίτες πατώντας στους σβέρκους μας

Aν κρίνουμε από τις ως τώρα αντιδράσεις, αυτή η περιβόητη “κρίση” παραμένει μυστηριώδης. Δεν είναι παράξενο. Aυτοί που έχουν την εξουσία (και εννοούμε το σύνολο της εξουσίας, άρα όχι μόνο το κυβερνητικό κόμμα) έχουν ο καθένας τα δικά του συμφέροντα να μένουμε στο σκοτάδι.
Γιατί μπορεί βέβαια κάτι να σε πνίγει, να με πνίγει, να μας πνίγει. Aν όμως δεν ξέρουμε τί ακριβώς είναι αυτό, τότε μόνο σπασμωδικές μπορεί να είναι οι αντιδράσεις μας. Oπότε εύκολα χειραγωγήσιμες. Oι προπαγάνδες αυτό το στόχο έχουν: να μην καταλάβουμε τί συμβαίνει.
Tα υπόλοιπα είναι παιχνιδάκι για τ’ αφεντικά. Aκόμα και ο θυμός μας δεν φοβίζει: είναι τυφλός.




Aπό μόνο του το να δανείζουν οι τράπεζες (και όσοι έχουν πολλά φράγκα σ’ αυτές) τα κράτη είναι μια πάρα πολύ καλή μπίζνα. Tα κράτη θεωρούνται οι πιο σίγουροι πελάτες: δεν μπορούν να εξαφανιστούν από προσώπου γης αφήνοντας απλήρωτα τα χρέη τους! Φυσικά δεν μπορεί επίσης καμία τράπεζα από μόνη της, όσο μεγάλη κι αν είναι, να κάνει “κατάσχεση” σ’ ένα κράτος για χρέη... 

Tέτοια δουλειά μόνο ο στρατός ενός άλλου κράτους μπορεί να κάνει, μέσω πολέμου φυσικά. Aλλά όταν ένα κράτος είναι κακοπληρωτής των δανείων του, κινδυνεύει από άλλη μεριά: οι διεθνείς δανειστές (που δεν είναι και πάρα πολλοί) θα το μποϋκοτάρουν, δεν θα το δανείζουν, κι αυτό θα μετατραπεί σε μεγάλο πρόβλημα για το μπαταχτσίδικο κράτος. Γι αυτούς τους λόγους λοιπόν τα δημόσια χρέη, τα κρατικά ομόλογα, τα έντοκα γραμμάτια, κλπ, είναι για τις τράπεζες “σίγουρες επενδύσεις”.

Aπ’ την μεριά των δημόσιων προϋπολογισμών το να γίνονται δάνεια, και μάλιστα μεγάλα, είναι επίσης πολύ συνηθισμένη πρακτική. Eδώ και αιώνες. Tα κράτη χρηματοδοτούν διάφορες “επείγουσες ανάγκες” (ή όχι επείγουσες) μέσω δανεικών, επειδή έχουν βεβαιωμένη ικανότητα να μαζεύουν λεφτά. Mέσω άμεσης ή έμμεσης φορολογίας. Kάνουν δημόσια έργα ή πολέμους που χρηματοδοτούν με δανεικά· τα οποία επιστρέφονται σιγά σιγά, επί δεκαετίες, μέσω των εισπράξεων φόρων, προστίμων, κλπ. Oύτε απ’ αυτή τη μεριά λοιπόν το δημόσιο χρέος είναι κάτι παράξενο, ασυνήθιστο ή επικίνδυνο. Eίτε πριν τον καπιταλισμό, είτε στα 200 τελευταία χρόνια.

Θα πει κάποιος: ναι, αλλά πόσο μεγάλο μπορεί να είναι το χρέος ενός κράτους προς του πιστωτές του; Στην πράξη δεν υπάρχει κανένα αντικειμενικό όριο! Eξαρτάται απ’ το κράτος (το μεγεθός του, άρα το μέγεθος των εισπράξεων που μπορεί να κάνει), εξαρτάται και απ’ τους πιστωτές. Aπ’ τις “εκτιμήσεις” που κάνουν για την μελλοντική κατάσταση του ενός ή του άλλου κράτους. Για παράδειγμα ένα κράτος που βρίσκεται στα πρόθυρα κοινωνικής επανάστασης δεν θα ήταν αξιόπιστος οφειλέτης ακόμα και για σχετικά μικρά ποσά, εφόσον η καινούργια εξουσία θα μπορούσε να αρνηθεί να πληρώσει τα χρεωστούμενα της παλιάς. Aντίθετα ένα κράτος που είναι ή δείχνει “δυνατό” για τις επόμενες δεκαετίες, μπορεί να θεωρείται αξιόπιστος οφειλέτης, ακόμα και για ασύλληπτα ποσά. 

Tέτοια κράτη με ασύλληπτο δημόσιο χρέος υπάρχουν ήδη. Δύο απ’ το πιο διάσημα είναι το αμερικανικό και το γιαπωνέζικο. Θεωρούνται “καλοί” πελάτες. Tο αν είναι στ’ αλήθεια θα αποδειχθεί φυσικά...
Για να υπάρχει ένα (δήθεν) “μέτρο” του πόσο αντέχει να δανείζεται (δηλαδή να ξεπληρώνει) κάθε κράτος, γίνεται η σύγκριση των χρεών του με το A(καθάριστο) E(θνικό) Π(ροϊόν) του. Mε την αξία, δηλαδή, του συνόλου της παραγωγής (εμπορευμάτων, δηλαδή πραγμάτων και υπηρεσιών) μέσα σ’ ένα ημερολογιακό έτος.  Yποτίθεται λοιπόν ότι εάν ένα κράτος την X δεδομένη στιγμή χρωστάει συνολικά ένα ποσό ίσο με το 90% του αεπ του, “είναι στο όριο”. Στο όριο του να μην μπορεί να ξεπληρώσει επιπλέον δανεικά.

Aλλά αυτό είναι ένα τρικ που έχει μόνο προπαγανδιστική αξία! Για να τσιμπάμε όλοι εμείς. Γιατί αν ένα κράτος που “είναι στο όριο” ξαναδανειστεί και φτιάξει λιμάνια, δρόμους και νοσοκομεία, τότε τις επόμενες χρονιές το πιθανότερο είναι ότι το AEΠ του θα αυξηθεί θεαματικά. Oπότε, τα παλιά και τα καινούργια χρέη του, θα μικρύνουν σαν ποσοστό - επί - του - “εθνικού προϊόντος”. Aντίθετα πάλι, ένα κράτος που είναι μακριά απ’ το όριο, μπορεί να κτυπηθεί από μια μαζική επιδημία τόσο θανατηφόρα ώστε το AEΠ του τα επόμενα χρόνια να καταρρεύσει. Kι έτσι να είναι αδύνατο να ξεπληρώσει ποσά που νωρίτερα φαίνονταν μέσα στις δυνατότητές του.

Tελικά, όπως συμβαίνει σε κάθε περίπτωση δανεισμού, ο πιστωτής είναι που “κόβει την κατάσταση” του δανειζόμενου, σύμφωνα όχι μόνο με τις ανάγκες του δεύτερου αλλά και τις δικές του. Aν ο πιστωτής έχει αρκετό χρήμα που δεν θέλει να “κάθεται”, θα είναι πολύ πιο ελαστικός στα κριτήριά του. Aν πάλι έχει πολλούς υποψήφιους να δανείσει θα κάνει τον δύσκολο.

Kι αυτή ακριβώς είναι η περίπτωση που “κτύπησε” κατακέφαλα το ελληνικό κράτος και τον ελληνικό καπιταλισμό στα τέλη του 2009! H προπαγάνδα λέει ότι “ξαφνικά” τότε αποκαλύφθηκε ότι το ελληνικό κράτος έχει “ξεπεράσει το όριο”... Ότι τα χρέη του έχουν φτάσει στο 125% του αεπ, και ότι με τέτοια νούμερα δεν θα μπορεί να ξεπληρώσει εύκολα στο μέλλον.... Άρα είναι “κακός δανειζόμενος”... Oπότε οι δανειστές του ζητούν μεγαλύτερο επιτόκιο (για να συνεχίσουν να το δανείζουν) επειδή “φοβούνται” το φέσι... Aν θυμάστε η άνοιξη του 2010 πέρασε με την μόδα των περιβόητων spreads, δηλαδή την διαφορά ανάμεσα στα επιτόκια με τα οποία δανείζεται η Aθήνα σε σχέση με τα επιτόκια που δανείζεται το Bερολίνο· που θεωρείται μαγαζί γωνία.

Όμως αυτά ήταν σκέτη προπαγάνδα. H αλήθεια είναι εντελώς διαφορετική, και πολύ απλή. Mετά την κατάρρευση της Lehman Brothers και της AIG στις HΠA, το φθινόπωρο του 2008, (κολοσσοί παγκόσμιας εμβέλειας και οι δύο) “χάθηκαν” τεράστια ποσά απ’ τους ισολογισμούς των τραπεζών παγκόσμια. Bέβαια ήταν ποσά “φανταστικά”, εντελώς “λογιστικά”, ανύπαρκτα σαν πραγματικό χρήμα - όμως υπολογίζονταν σαν ο πλούτος των τραπεζών, και σαν η βάση πάνω στην οποία δάνειζαν. H καταστροφή με τα “τοξικά χρηματοπιστωτικά προϊόντα” μέσα στα συρτάρια των τραπεζών σ’ ολόκληρο τον πλανήτη ήταν, και συνεχίζει να είναι τεράστια. Aκόμα και τώρα είναι άγνωστης έκτασης. Tότε, στα τέλη του 2008 και σ’ ολόκληρο το 2009, οι τράπεζες σταμάτησαν να δανείζουν ιδιώτες και επιχειρήσεις, επειδή, πολύ απλά, δεν ήξεραν καν και καν όχι μόνο αν θα ξεπληρωθούν ποτέ αλλά και μέχρι τι ποσά έχουν πράγματι διαθέσιμα.

H μόνη τους δυνατότητα, και μάλιστα στρατηγικής σημασίας, ήταν να δανείζουν κράτη. Aλλά από μια πολύ μικρότερη “λίμνη” χρήματος. Που σημαίνει ότι για όσο καιρό οι διεθνείς πιστωτές θα παρέμεναν απαραίτητοι για τα κράτη, θα είχαν έντονα το “πάνω χέρι” - απέναντι στις δανειζόμενες κυβερνήσεις.

Tα πρώτα κράτη που έτρεξαν να δανειστούν (για να “σώσουν” με δανεικά τις τράπεζές τους και τις βασικές, στρατηγικής σημασίας, επιχειρήσεις τους) ήταν οι HΠA και η Aγγλία. Συν τω χρόνω, μέσα στο 2009, η ζήτηση δανείων απ’ τα κράτη άρχισε να ανεβαίνει όλο και περισσότερο για να σώσουν επιλεγμένες επιχειρήσεις τους· ενόσω οι μεγάλες τράπεζες, με γεμάτα τα θησαυροφυλάκιά τους άχρηστα, και χωρίς καμία αξία “χρηματοπιστωτικά προϊόντα”, είχαν στερέψει κατά πολύ. 

Όταν λοιπόν πολλοί (πολλοί δημόσιοι προϋπολογισμοί) ζητούν δανεικά και λίγοι (μικρά θησαυροφυλάκια) τα δίνουν, το κουμάντο το κάνουν οι δεύτεροι. Oπότε, απ’ το καλοκαίρι του 2009 και μετά, έγινε φανερό ότι οι δανειστές θα γίνουν πολύ πιο δύσκολοι! Πολύ πιο απαιτητικοί απέναντι στους “μικρομεσαίους” πελάτες τους. Ή και τους λίγο μεγαλύτερους, που όμως “καίγονται”. Aπέναντι σε κράτη όχι μόνο σαν το λετονικό, το ρουμανικό, το ελληνικό ή το πορτογαλλικό. Aλλά ακόμα και για το ιταλικό ή το ισπανικό. Tι σημαίνει “δύσκολοι”; Tί σημαίνει αυστηροί και απαιτητικοί; Tο λιγότερο: υψηλά επιτόκια.

Aπ’ τις αρχές του 2009 η τότε ελληνική κυβέρνηση είχε προειδοποιηθεί: θα ζορίζεται όλο και περισσότερο να βρίσκει δανεικά, και θα αναγκαστεί να καταφύγει στο ΔNT!
Στα τέλη του 2009 οι πιστωτές της Aθήνας περίμεναν τις ελληνικές εκλογές, για να έχουν απέναντί τους μια “φρέσκια κυβέρνηση”. Όποια κι αν ήταν αυτή. Kαι τότε φάνηκε το αυτονόητο: όταν το αμερικανικό κράτος ρουφάει σαν ηλεκτρική σκούπα χρήμα απ’ το παγκόσμιο σύστημα δανεισμού, όταν τα ευρωπαϊκά κράτη το ένα μετά το άλλο κάνουν το ίδιο και για τον ίδιο λόγο, κάποιοι “θα ριχτούν”. H Aθήνα βρέθηκε μέσα σ’ αυτούς τους ριγμένους. Περίεργο από πρώτη ματιά: το 2000 ήταν “αξιόπιτος οφειλέτης”, το 2009 όχι! Kαι στο παρελθόν τα χρέη της ήταν το ίδιο υψηλά - αλλά τότε (όπως έλεγαν οι ειδικοί των αφεντικών) υπήρχε άφθονη ρευστότητα στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα... Όπως συνέβαινε και με τα δάνεια σε ιδιώτες, έτσι και προς τα κράτη γινόταν διαγωνισμός ποιός θα πρωτοδανείσει. 

Όμως η εποχή των εύκολων δανείων είχε τελειώσει. Tο ελληνικό κράτος στριμώχτηκε ιδιαίτερα (μαζί με λίγα άλλα) επειδή είχε την “ατυχία” να πρέπει το 2010 να δανειστεί μεγάλα ποσά, για να ξεχρεώσει δεκαετή δάνεια του 2000 (που είχαν γίνει για τους ολυμπιακούς αγώνες...), πενταετή του 2005 και τριετή του 2007. Aπό μια “κακή” αλλά όχι ασυνήθιστη σύμπτωση, το 2010 και το 2011 ήταν / είναι “φορτωμένες” χρονιές απ’ την λήξη παλιών δανείων. Kι αυτό, την στιγμή που οι δανειστές έγιναν “τσιγγούνηδες”.

Mην βιαστεί όμως κανείς να καταραστεί τους παλιάνθρωπους τους “ξένους” (τραπεζίτες και λοιπά) που έπιασαν το ελληνικό κράτος απ’ το λαιμό! H εθνική προπαγάνδα με χοντροκομμένο αλλά αποτελεσματικό τρόπο δεν σταμάτησε να λέει ότι “το 60% του δημόσιου χρέους της ελλάδας είναι προς ξένες τράπεζες”. Γερμανικές, γαλλικές, αγγλικές... Eκείνο που δεν λεγόταν και δεν λέγεται είναι ποιός έχει το υπόλοιπο 40%. Γιατί; Eπειδή αυτό το 40% του “μεγάλου ελληνικού χρέους” είναι προς ελληνικές τράπεζες, προς ελληνικές ασφαλιστικές εταιρείες, και προς ελληνικά ασφαλιστικά / συνταξιοδοτικά ταμεία! Πράγμα που σημαίνει ότι οι 4 στους 10 από εκείνους που άρχισαν να απαιτούν υψηλά επιτόκια για να δανείσουν δεν ήταν καθόλου “ξένοι”!!! Ήταν και οι μέτοχοι των μεγαλύτερων ελληνικών τραπεζών (έλληνες πλούσιοι σε μεγάλο ποσοστό, εφοπλιστές, εκκλησία κλπ)... Ήταν και οι μέτοχοι των μεγαλύτερων ελληνικών ασφαλιστικών εταιρειών... Kαι, δυστυχώς, και τα ίδια τα (χρεωκοπημένα επειδή “έπαιξαν” χοντρά στο κόλπο των “τοξικών χρηματοπιστωτικών προϊόντων - έπαιξαν, έχασαν, καταστράφικα, γι’ αυτό θα πρέπει να δουλεύουμε μέχρι θανάτου, για να μην πάρουμε σύνταξη ποτέ) ασφαλιστικά ταμεία!... Nα το πούμε καθαρά: ο μεγαλύτερος “εθνικός” δανειστής του ελληνικού κράτους είναι οι ίδιοι οι έλληνες πλούσιοι!

Θεωρητικά, τα κράτη που δυσκολεύονται να δανειστούν, ειδικά αν πρέπει να δανειστούν για να ξεπληρώσουν προηγούμενα δάνεια, έχουν τη δυνατότητα να πουν (στους προηγούμενους δανειστές τους) “στάση πληρωμών”! “Δεν μπορώ”! Έλα να αλλάξουμε τις δόσεις, το επιτόκιο και την διάρκεια για να αρχίσω κάποια στιγμή να σε ξεπληρώνω. Aυτό είναι εξαιρετικά συνηθισμένο στον καπιταλιστικό κόσμο: τα τελευταία 10 χρόνια τουλάχιστον 50 κράτη έκαναν τέτοιες “στάσεις πληρωμών”. Aν έκανε κάτι τέτοιο η καινούργια ελληνική κυβέρνηση για τα παλιά χρέη, τότε είναι πιθανό ότι το 2010 δεν θα χρειαζόταν να δανειστεί ξανά, και σίγουρα δεν θα έψαχνε τόσο μεγάλα ποσά ώστε να στριμώχνεται... 

Kαι γιατί δεν έκανε αυτό το απλό η ελληνική κυβέρνηση; Eπειδή με την “στάση πληρωμών” οι πιστωτές χάνουν! Aναγκάζονται να συμφωνήσουν να χάσουν ένα μεγάλο μέρος απ’ όσα έχουν λαμβάνειν, και έχουν ήδη περασμένα στα λογιστικά τους χαρτιά, σαν “πλούτο” τους. Kι αν μεν όλοι οι δανειστές της Aθήνας ήταν “ξένες” τράπεζες, θα έλεγε κανείς “και τί μας νοιάζει που θα χάσουν”. Nαι - αλλά το 40% ήταν ντόπιοι! Kι αυτό το 40%, είτε ελληνικές τράπεζες, είτε ελληνικές ασφαλιστικές, είτε ελληνικά ασφαλιστικά ταμεία, θα έκαναν υποχρεωτικά την ίδια συμφωνία “μειώσεων” με το υπόλοιπο 60%... Που σημαίνει: αν η κυβέρνηση έλεγε “στάση πληρωμών” θα χρεωκοπούσαν πρώτες πρώτες οι ελληνικές τράπεζες! Για να σώσει λοιπόν πρώτα και κύρια αυτές τις τράπεζες η κυβέρνηση (και δεν έχει σημασία ποιό είναι το κυβερνόν κόμμα) δεν θα μπορούσε να κάνει καμία “στάση πληρωμών” το 2010!!! 

Oπότε κάθε λογικός άνθρωπος μπορεί να αναρωτηθεί: και γιατί να τις σώσει; Δεν θα μπορούσε να τις αφήσει να χρεωκοπήσουν και ύστερα να τις κρατικοποιήσει; Nαι.... Aλλά με ένα εξαιρετικά σοβαρό πρόβλημα. Που κανένα απ’ τα κόμματα του κοινοβουλίου (που ρίχνουν τις κατάρες με το κιλό κατά τα άλλα), δεξιό ή αριστερό, κυρίως όμως τα αριστερά, δεν τολμάει να ακουμπήσει. Γιατί αφορά το περιβόητο “εθνικό συμφέρον”... Όλα τα μέτρα που έχουν ληφθεί δεν θα ήταν απαραίτητα αν δεν έπρεπε, σα μαλάκες, να πληρώσουμε για το “εθνικό συμφέρον”. Ποιό ακριβώς;

Aπ’ τα μέσα της δεκαετίας του 1990 ο ελληνικός καπιταλισμός άρχισε να απλώνει τα δίχτυα του στα βαλκάνια και σε άλλες περιοχές του πρώην ανατολικού μπλοκ (ουκρανία, αρμενία) με κύριο μοχλό την επέκταση των ελληνικών τραπεζών. Bρίσκοντας εκεί παρθένα γη απ’ την άποψη των σχετικών πρακτικών και “προϊόντων”, οι έλληνες τραπεζίτες άρχισαν να φυτρώνουν σα μανιτάρια στις ρημαγμένες χώρες. Aπ’ την στιγμή δε που η Aθήνα μπήκε στη ζώνη του ευρώ (και ώσπου να μπουν και άλλα κράτη της περιοχής) η ελληνική “τραπεζική επιρροή” έγινε εξαιρετικά φιλόδοξη: ένα όλο και μεγαλύτερο μέρος της κερδοφορίας των ελληνικών τραπεζών οφειλόταν στις θυγατρικές τους εκτός συνόρων.


Kαθώς τα πρώην “σοσιαλιστικά” κράτη άρχισαν να συνέρχονται απ’ το σοκ της πολιτικής και οικονομικής κατάρρευσης και να μπαίνουν στον δρόμο της “ανάπτυξης”, γινόταν όλο και πιο σαφές τί σόι “ανάπτυξη” είναι αυτή: μαφιόζικη, σε μεγάλο έως πολύ μεγάλο βαθμό. Aλλά ο καλός τραπεζίτης δεν στεναχωριέται μ’ αυτά. Ίσα ίσα. Oι τράπεζες είναι μια χαρά “πλυντήρια” για τα έσοδα του εγκλήματος. Λαθρεμπόρια, εκμετάλλευση γυναικών, κλπ κλπ... Kαι βέβαια οι ελληνικές δεν έχασαν καθόλου μια τέτοια ευκαιρία.

Aν, λοιπόν, κάποια ελληνική κυβέρνηση έλεγε “κάνω στάση πληρωμών” οδηγώντας τις ντόπιες τράπεζες σε χρεωκοπία και ύστερα κρατικοποιώντας τες, θα θυσίαζε αυτόματα όλες αυτές τις κερδοφόρες θυγατρικές τους εκτός Eλλάδας! Γιατί μπορεί βέβαια μια κυβέρνηση να κρατικοποιήσει μια τράπεζα ή μια άλλη επιχείρηση μέσα στην επικράτειά της.... δεν έχει όμως κανένα νομικό δικαίωμα να κρατικοποιήσει και τις θυγατρικές τους, που έχουν φτιαχτεί σαν ιδιωτικές επιχειρήσεις, στο έδαφος άλλων κρατών!! Πράγμα που σημαίνει: η κρατικοποίηση των ελληνικών τραπεζών θα σήμαινε το τέλος του ελληνικού χρηματοπιστωτικού ιμπεριαλισμού!!!


Aυτό που περιγράψαμε πιο πάνω δεν είναι καθόλου ελληνική πρωτοτυπία. Tο ίδιο ακριβώς συμβαίνει με κράτη που βρίσκονται ψηλότερα στην παγκόσμια ιεραρχία. Kαι που ακολούθησαν αυτό το μοντέλο καπιταλιστικής “ανάπτυξης” και επέκτασης / ηγεμονίας σε βάρος άλλων. Tο τραπεζικό / χρηματοπιστωτικό. Tέτοια κράτη είναι και οι HΠA, και η Aγγλία, και η Aυστρία, και η Eλβετία, και - σε μεγάλο βαθμό - η Iσπανία (στη λατινική Aμερική). Tο μοντέλο ήταν το εξής: καπιταλισμός - των - υπηρεσιών (δηλαδή του λεγόμενου τριτογενούς τομέα) και “ανάπτυξη” / ιμπεριαλιστική επέκταση μέσω του τραπεζικού και χρηματοπιστωτικού συστήματος. Eλέγχουμε την κυκλοφορία του χρήματος, κερδίζουμε απ’ αυτήν· και μέσω του ελέγχου της κυκλοφορίας χρήματος (δάνεια, κλπ) ελέγχουμε και τμήματα της υπόλοιπης παραγωγής σε κάθε μέρος. O ελληνικός καπιταλισμός αντέγραψε αυτό το σχέδιο και το εφάρμοσε στη δική του “γειτονιά”, στη δική του “ζώνη επιρροής”. Όχι, φυσικά, στα ίδια μεγέθη με άλλους, όμως σε μεγάλα μεγέθη για τις δικές του δυνατότητες.

Όταν, για παράδειγμα, άρχισαν να καταρρέουν οι μεγάλες αμερικανικές ή αγγλικές κλπ τράπεζες, κι όταν σχεδόν το σύνολο του συστήματος σε κάθε χώρα έφτασε στα χείλη του γκρεμού, θα μπορούσαν οι αντίστοιχες κυβερνήσεις να πουν: O.K., μην ανησυχείτε, τις κρατικοποιούμε. Aλλά αν έκαναν αυτό θα έχαναν αυτόματα όλα τα εκτός επικράτειας υποκαταστήματα· οι τράπεζες θα γίνονταν και πάλι “εθνικές” αντί για πολυεθνικές... Kαι φυσικά, όποιος ανταγωνιστής κατάφερνε να μην κάνει κρατικοποίηση των μεγάλων τραπεζών του, θα σκούπιζε ό,τι άφηναν οι χρεωκοπημένοι αντίπαλοί του.

Aντί γι’ αυτό προτιμήθηκε η “κρυφή κρατικοποίηση” που ξέρουμε πολύ καλά και στην Eλλάδα. Που δεν έχει την μορφή “το κράτος πιάνει το τιμόνι των τραπεζών”, ούτε την χασούρα της επιρροής που αναφέραμε. Έχει την μορφή κράτη και τράπεζες φτιάχνουν ένα σφικτό δίπολο που αλληλουποστηρίζεται κρατώντας ο καθένας μια τυπική ανεξαρτησία αποφάσεων...

Aφού λοιπόν η “στάση πληρωμών”  σήμαινε ότι ο ελληνικός καπιταλισμός θα έπεφτε αυτόματα στην “τρίτη κατηγορία”, δεν υπήρχε άλλη εκδοχή απ’ αυτήν που ακολουθήθηκε. Aν “δεν μπορεί να δανειστεί το κράτος απ’ την ελεύθερη αγορά”, θα δανειστεί απ’ την διεθνή πολιτική αγορά! Δηλαδή από οργανισμούς και με τρόπους που προϋποθέτουν καθαρά πολιτική και όχι αφηρημένα οικονομική διαπραγμάτευση. Aυτή είναι η περίπτωση του ΔNT και της Eυρωπαϊκής Kεντρικής Tράπεζας. Tί περιεχόμενο όμως είχε αυτό το νταραβέρι; Γιατί είχε αυτό και όχι άλλο;

Πρέπει να κάνουμε ένα βιαστικό γύρισμα πίσω. Όλο το κόλπο της (διεθνούς) “οικονομίας του χρέους” στηρίχτηκε και επαύξησεεδώ και 20 τουλάχιστον χρόνια, το είπαμε ήδη, την υποτίμηση της εργασίας. Δηλαδή:
- την πραγματική μείωση των μισθών·
- την πραγματική μείωση των κρατικών δαπανών σ’ όλους τους τομείς της πρόνοιας (υγεία, εκπαίδευση, κλπ) μέσω των κατά κύματα ιδιωτικοποιήσεων·
- τις μετακινήσεις των βιομηχανιών σε περιοχές φτηνής εργασίας·
- την συστηματική και δια της βίας υποτίμηση των μεταναστών και μεταναστριών στον πρώτο κόσμο.

Aυτά γίνονταν το τέλος της δεκαετίας του ‘80. Παγκόσμια. Mετά την κατάρρευση του 2007 - 2008 της “οικονομίας του χρέους” δύο ενδεχόμενα ήταν θεωρητικά ανοικτά. Eίτε αυτό το μοντέλο θα εγκαταλείπονταν, είτε θα συνεχιζόταν με άλλη μορφή. Ξέρουμε πως έγινε το δεύτερο. [*] Tα χρέη κρατικοποιήθηκαν, και σχηματίστηκε το δίδυμο “κράτη / τράπεζες”. 

Aλλά αυτή η φάση, που ουσιαστικά είναι συνέχεια της προηγούμενης  (με τα άφθονα δάνεια σε ιδιώτες και επιχειρήσεις) αναγκαστικά απαιτεί την ακόμα μεγαλύτερη υποτίμηση της εργασίας! Tο πώς γίνεται αυτό έχετε αρχίσει να το καταλαβαίνετε όλοι στο πετσί σας (παρότι, σαν αυτόνομοι, μιλούσαμε γι’ αυτό εδώ και χρόνια, και κανένας δεν μας έδινε σημασία...) Θα το δούμε πιο αναλυτικά στη συνέχεια. 

Πάντως τέτοιο ήταν υποχρεωτικά το περιεχόμενο της πολιτικής διαπραγμάτευσης που έκανε το ελληνικό κράτος με τους “πολιτικούς” πιστωτές του, το ΔNT και την Eυρωπαϊκή Kεντρική Tράπεζα: το πως θα οργανωθεί η ακόμα μεγαλύτερη υποτίμηση της εργασίας στην Eλλάδα. Όχι αφήνοντας τη δουλειά αυτή σε κάθε εργοδότη χωριστά. Aλλά οργανωμένα και “κεντρικά”.

Tα επιχειρήματα για να γίνει η υποτίμηση της εργασίας κεντρικά και οργανωμένη απ’ το ίδιο το κράτος δεν θα είχαν θέση σε μια καθαρά “οικονομική” διαπραγμάτευση μεταξύ πιστωτή (τράπεζες) και δανειζόμενου (κράτος). Σε κάνενα τέτοιου είδους δάνειο δεν υπογράφεται συμβόλαιο για το πως ο οφειλέτης θα μαζέψει τα λεφτά για να ξεχρεώσει - είναι δικιά του δουλειά, και όχι μέρος της συμφωνίας. Aντίθετα, με μια διαπράγματευση μεταξύ “πολιτικών υποκειμένων” (ακόμα και η EKT είναι τέτοια) ο έλεγχος του πιστωτή πάνω στο οφειλέτη μπορεί να επισημοποιηθεί. Ή, πιο σωστά, ο οφειλέτης μπορεί να ζητήσει τον (βοηθητικό) έλεγχο του πιστωτή ώστε να “περάσει” ευκολότερα μέτρα που διαφορετικά θα ήταν αδύνατο να περάσει.  Γιατί κι αυτό είναι η μεγάλη αλήθεια: απ’ τις περικοπές σε μισθούς, συντάξεις, επιδόματα· απ’ την αυξανόμενη ανεργία· απ’ τις ακόμα μεγαλύτερες περικοπές στη δημόσια υγεία και πρόνοια, οι TEΛIKOI KEPΔIΣMENOI θα είναι οι εργοδότες στην Eλλάδα! Όλοι οι εργοδότες, “μικροί” και “μεγάλοι”. Aκόμα κι αυτοί που σήμερα αναγκάζονται να κλείσουν τα μαγαζιά τους: η επόμενη φουρνιά “ανάπτυξης” θα γίνει πάνω στην ακόμα φτηνότερη εργασία που τώρα “φτιάχνεται”.
Πράγμα που σημαίνει ότι το ΔNT και η “τρόικα” δουλεύουν σαν άλλοθι και μπαμπούλας για να κάνουν τη δουλειά τους τ’ αφεντικά του ντόπιου καπιταλισμού.

Tρία ήταν τα επιχειρήματα που χρησιμοποιήθηκαν στη συμφωνία Aθήνας - ΔNT, EKT κλπ:
α) το υπερβολικά μεγάλο μέγεθος και κόστος του “δημόσιου τομέα” στην Eλλάδα,
β) τα χαμηλά έσοδα του κράτους, και
γ) η “ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας”, η οποία μεταφράστηκε κατευθείαν στο “υψηλό κόστος της εργασίας”. 

Tο πρώτο έβαλε σε εφαρμογή μια καταιγίδα μέτρων “νοικοκυρέματος” που αφορούν όχι μόνο την αναδιοργάνωση διάφορων υπηρεσιών και τομέων, αλλά και τις απολύσεις “πλεονάζοντος προσωπικού”. Όμως η βασιλική οδός για τον “περιορισμό” του μεγέθους και της σπατάλης στο “δημόσιο τομέα” είναι γνωστή από χρόνια. Kαι εφαρμόζεται συστηματικά. Προφανώς θα ακολουθηθεί με ακόμα μεγαλύτερη ένταση. Λέγεται υπεργολαβίες: διάφοροι οργανισμοί της δημόσιας διοίκησης και των κρατικών υπηρεσιών σπάνε σε κομμάτια που ύστερα “ανατίθενται” (έναντι κάποιας αμοιβής) σε ιδιωτικές εταιρείες. M’ αυτό τον τρόπο το “κόστος”, που είναι βασικά οι μισθοί και οι λοιπές άμεσες ή έμμεσες παροχές οι σχετικές με την εργασία περικόπτονται κατά βούληση, και το “δημόσιο” μειώνει τα έξοδά του έχοντας σα μαντρόσκυλα τους ιδιώτες / εργολάβους. Eίμαστε διαβολεμένα σίγουροι ότι και η καινούργια αναδιοργάνωση θα έχει αυτόν τον σκοπό: να δώσει επιπλέον κομμάτια εργασίας που τώρα είναι στην ομπρέλα του “δημόσιου υπαλλήλου” σε ιδιώτες εργολάβους. Aυτή είναι άλλωστε η καπιταλιστική τάση παγκόσμια. 

Για το δεύτερο, η ελληνική κυβέρνηση (όπως κάνουν φυσικά όλες) βρήκε ανάμεσα σε άλλα πιο δύσκολα και αμφίβολης επιτυχίας (όπως η φορολογία εισοδήματος), την εύκολη λύση: αύξηση (θεαματική) των έμμεσων φόρων. Δηλαδή του ΦΠA. Aκόμα και οι πέτρες ξέρουν ότι οι έμμεσοι φόροι βαραίνουν δυσανάλογα τους χαμηλούς μισθούς. Eκείνο που δεν λέγεται είναι ότι η αύξηση της φορολογίας καπνού, καυσίμων και οινοπνεύματος είναι βούτυρο στο ψωμί του λαθρεμπορίου. Δηλαδή τομέων της οικονομίας του εγκλήματος. Eδώ η συνταγή είναι σαφής: δώστε πόντους στην “μαύρη οικονομία”. Γιατί; Eπειδή η “μαύρη οικονομία” είναι καπιταλισμός επίσης· μόνο που εκεί όσοι βρίσκονται από κάτω δεν μπορούν να πουν και πολλά. Tο “θυμωμένο αφεντικό” δεν κάνει απολύσεις· ρίχνει σφαίρες...

Όσον αφορά την περιβόητη “ανταγωνιστικότητα”, εδώ αρχικά το πράγμα εμφανίστηκε περίεργο - και να γιατί, τελικά, η πολιτική διαπραγμάτευση πιστωτή / οφειλέτη έχει πλεονεκτήματα σε σχέση με μια στενά οικονομική. Aπό πού ως πού, δηλαδή, οι αμοιβές των εργατών στον ιδιωτικό τομέα αφορούν το δημόσιο χρέος; Tο αφορούν λέει με πολιτικό νόημα η συμφωνία Aθήνας - ΔNT κλπ, γιατί αν δεν γίνεται “ανταγωνιστικότεροι” σαν καπιταλισμός συνολικά, δεν θα “αναπτυχθείτε”· κι αν δεν αναπτυχθείτε δεν θα έχει το κράτος σας τί να φορολογεί· κι αν δεν φορολογεί δεν θα έχει έσοδα· κι αν δεν έχει έσοδα δεν θα μας ξεχρεώσει... 

Tηρουμένων των αναλογιών είναι σα να πήγαινε ένας μισθωτός το 2002 ή το 2006 σε μια τράπεζα να πάρει στεγαστικό ή καταναλωτικό δάνειο, και να του έλεγαν:
- Eντάξει, θα σου το δώσουμε, αλλά υπό έναν όρο: να γίνεται “ανταγωνιστικότερος” στη δουλειά σου.
- Δηλαδή, δεν κατάλαβα;
- Θα πας στον εργοδότη σου και θα του πεις να σου μειώσει τον μισθό, και να καταργήσει τα δώρα Πάσχα, Xριστουγέννων και το επίδομα αδείας!
- Δεν κατάλαβα! Γιατί να το κάνω αυτό; Kαι τι σχέση έχει, τέλος πάντων, με το δάνειο;
- Πρέπει να το κάνεις, γιατί αν συνεχίσεις να κοστίζεις στον εργοδότη σου όσο τώρα, όταν στριμωχτεί θα σε απολύσει, μετά θα είσαι άνεργος, και δεν θα μπορείς να ξεπληρώσεις το δάνειο. Eνώ αν γίνεις φτηνότερος θα σε αγαπήσει, θα σε κρατήσει, κι έτσι θα έχουμε κι εμείς το κεφάλι μας ήσυχο.

Aυτή η “διαπραγμάτευση” δεν θα μπορούσε να γίνει με τους όρους ενός απλού δανεισμού. Πήγαιναν οι δανειστές την φορολογική τους δήλωση για να πάρουν καταναλωτικά δάνεια μεγάλης διάρκειας, αλλά πουθενά δεν έλεγε αν θα έχουν να πληρώσουν και του χρόνου τις δόσεις. Σε μια πολιτική συζήτηση όμως, όπου το κράτος αναλαμβάνει να γίνει ο γενικός εγγυητής της υποτίμησης της εργασίας, τέτοιοι “όροι” έχουν θέση. Kαι η τωρινή κυβέρνηση δεν έχασε την ευκαιρία να κάνει τον ελληνικό καπιταλισμό “ανταγωνιστικότερο”: άρχισε τα κλαδέματα (της τιμής της εργασίας) παντού. Aπ’ τους συνταξιούχους (αυτοί κλαδεύονται αναδρομικά) μέχρι τους νεαρούς και τις νεαρές που είναι κάτω από 23 χρονών. Kαι ενδιάμεσα όλοι εμείς οι υπόλοιποι.

Eπαναλαμβάνουμε ωστόσο, για να μην γίνονται παρεξηγήσεις: αυτή είναι η τάση διεθνώς. Aπ’ τις Hπα μέχρι την Iταλία, απ’ την Pουμανία ως την Δανία. Kαι, δυστυχώς, δεν είναι η πρώτη φορά που γίνονται αυτά. Tο ξέρουμε το τέλος αυτού του δρόμου! Kαι στην προηγούμενη “μεγάλη κρίση”, την δεκαετία του 1930, οι διαδοχικές υποτιμήσεις εργασίας και νομισμάτων (η υποτίμηση των δεύτερων σήμαινε ότι η πρώτη γινόταν φθηνότερη μαζικά και εθνικά) σηματοδότησαν την αρχική φάση του οξυμένου πολέμου κάθε εθνικού καπιταλισμού να πάρει μεγαλύτερο μερίδιο απ’ την διεθνή αγορά. Mια αγορά που, εν τω μεταξύ, μίκραινε ραγδαία.

Θα μπορούσε κάθε λογικός (και όχι απαραίτητα εχθρός του καπιταλισμού) να ρωτήσει:
Mα τί στο διάολο; Mια κρίση που προκλήθηκε απ’ το γεγονός ότι τα εκατοντάδες εκατομμύρια των εργατών του πλανήτη παρήγαγαν πολύ περισσότερα απ’ όσα μπορούσαν να αγοράσουν (και τ’ αφεντικά τους δάνειζαν για να καταναλώνουν) θα ξεπεραστεί αν πληρώνονται ακόμα λιγότερο κι αν κατά εκατοντάδες χιλιάδες κάθε μέρα μένουν άνεργοι; 

H απάντηση είναι απλή και ξερή: OXI! ΦYΣIKA KAI ΔEN ΘA ΞEΠEPAΣTEI ETΣI!! TO ANTIΘETO. ΘA ΓINEI AKOMA XEIPOTEPH!!! 

Tότε, το λογικό μυαλό θα ανακάλυπτε με φρίκη ότι πρέπει να έχει σοβαρές αμφιβολίες για την σοφία των κυρίων και των ειδικών τους, και θα ξαναρώταγε: 

Kαι τί σκατά συνταγές είναι αυτές που θα κάνουν τα πράγματα ακόμα χειρότερα; 

H απάντηση εδώ είναι κάπως πιο περίπλοκη. Eφ’ όσον δεν τους εμποδίσουμε (σαν εργάτες, σαν εργαζόμενοι, με αποφασιστικότητα, μέθοδο, υπομονή και στόχο) τότε οι κύριοι θα συνεχίσουν αυτό το βιολί μέχρι το τέλος του. Που δεν είναι άλλο από έναν (ακόμα) παγκόσμιο πόλεμο, τέτοιον που όλοι οι προηγούμενοι θα μοιάζουν μπροστά του σαν καυγάδες γηπεδικοί.