Ο μύθος της ελευθερίας. Τοξικές σχέσεις – τοξικές κοινωνίες.

Το σύστημα κτυπά στην καρδιά και μπορεί να νικηθεί μόνο απ΄το ίδιο σημείο.

Ξεκινώντας από μια γενική θεώρηση του «μύθου» της ελευθερίας με στόχο όχι την κατάλυση αυτής, με την έννοια πως η ελευθερία αποτελεί μύθο, αλλά την απομυθοποίηση των στοιχείων σύσταση του όρου, εντός της συναισθηματικού και πρακτικού μας βίου, αντιμετωπίζω τις λεγόμενες συγκεκριμένες εστίες ή μορφές μέσω/στις οποίες, η κατάσταση της ελευθερίας, (το μέτρο της παρουσίας ή της απουσίας της), μπορεί να αποδειχθεί. Έρχομαι δηλαδή αναγκαστικά αντιμέτωπη, κυρίως με το θεσμό της οικογένειας, τις σχέσεις των ζευγαριών, των παιδιών με τους γονείς, και βέβαια το καθεστώς της κληρονομικής ιδιοκτησίας.


Καθορίζω εξ αρχής, ως κομβικά σημεία στις σκέψεις μου για την ελευθερία, πρώτο : την πρακτική - προσωπική και κοινωνική ελευθερία, και δεύτερο : την εξουσία και άρα την προσάρτηση/εξάρτηση του ατόμου, στα πλαίσια του οικογενειακού άγραφου και γραπτού νόμου, στις ερωτικές σχέσεις καθώς και στη κοινωνική ζωή στα πλαίσια της αστικής δημοκρατίας.

Με απλά λόγια, θα άρχιζα με αυτό: η τοξική εξάρτηση εντός μιας οικογενειακής ή προσωπικής σχέσης, δεν είναι μια εύκολα ανιχνεύσιμη κατάσταση, γιατί αποτελεί κυρίως διαδικασία, στην οποία το άτομο που εξουσιάζει και το άτομο που εξουσιάζεται βρίσκονται σε συνεχή «αλληλεξάρτηση» και σε ένα κύκλο αλληλεπιδράσεων ο οποίος εγκλωβίζει την ορατότητα των δεδομένων της σχέσης.

Η εξάρτηση δεν είναι καταναγκασμός. Είναι εθελούσια παραδοχή και αναγνώριση του φορέα της εξουσίας και άρα προϋποθέτει σε κάποιο μέτρο την «ελεύθερη επιλογή» του εξαρτώμενου.

Η δε «ελεύθερη επιλογή» ενός εξαρτώμενου θα μπορούσε να καθοριστεί ως εξής: διαδικασία κατά την οποία, η κρίση, η ατομική συνείδηση και η προσωπική θέληση, διαμορφώνονται από προ-δεδομένα περιεχόμενα, με τρόπο ώστε, αυτά τα περιεχόμενα να μην αποτελούν «υλικό προς επεξεργασία» με στόχο τη διαμόρφωση μιας καινούριας, άλλης προσωπικότητας,(στις σχέσεις γονέα-παιδιού), η μια ισότιμης ερωτικής συν-εύρεσης, αλλά να αποτελούν και να ισχύουν ως δεσμευτικές νόρμες για την κρίση, τη θέση και τη θέληση του ατόμου.

Θα εντόπιζα εδώ, μιλώντας αυστηρά προσωπικά, γιατί μου είναι εντελώς αδύνατο, να σεβαστώ εκ βαθέων, το νοητικό, συναισθηματικό και ηθικό «σύστημα» των ατόμων, οι οποίοι αυτοπροσδιορίζονται ως «δεξιοί» ή ως δεξιοί θρησκευόμενοι, είτε φέρονται ως τέτοιοι εξ αριστερών.
Πρέπει όμως, από κάπου αλλού ν΄αρχίσω, για να φτάσω σ΄αυτό…

Οι εκφάνσεις της αστική αντίληψης για την ελευθερία, στηρίζονται κυρίως σε μια αντιφατική θεωρία, σύμφωνα με την οποία, οι νόμοι της ζωής καθορίζονται από τη συνύπαρξη/σύνθεση της ούτω καλούμενης «εσωτερικής ελευθερίας» και της ούτω καλούμενης «εξωτερικής ελευθερίας». Ο κόσμος αποτελεί τη διαίρεση των εσωτερικών και των εξωτερικού φαινομένων σε δύο ανεξάρτητους τομείς, από τους οποίους εν τέλει προκύπτει, πως ο ένας αποτελεί τον κόσμο της ελευθερίας ενώ ο άλλος τον κόσμο της ανελευθερίας.

Ο κόσμος της ελευθερίας ως δυνατότητας, ορίζεται ως ο εσωτερικός κόσμος του ατόμου, είτε ως μέλους του βασιλείου της Λογικής, είτε ως μέλλοντος μέλους του βασιλείου του Θεού.

Ο «εξωτερικός» εαυτός, δηλαδή ο άνθρωπος ως μέλος της κοινωνίας και μέρος της φύσης, ορίζεται ως το ον που εξέπεσε από τον «πνευματικό» ή τον θεολογικό παράδεισο, φορέας της αμαρτίας ή της λήθης του εαυτού, ο εκ φύσεως κακός και κατ΄επέκταση κύριος και «φυσικός» υπαίτιος της αδικίας, του πόνου, των πολέμων. της πείνας, του ανταγωνισμού κ.λ.π

Αυτοί τώρα οι δύο υποτιθέμενοι κόσμοι, σύμφωνα με αυτή την αντίληψη, δεν βρίσκονται σε παραλληλία ή σε διαδοχή μεταξύ τους. Τελούν υπό τους όρους της αιτίας και του αποτελέσματος ή της αιτίας και της τιμωρίας, κατά τον Νίτσε, και άρα κάποιος προϋπάρχει του άλλου, με την έννοια πως ο εσωτερικός και ο εξωτερικός κόσμος, προκαθορίζονται από όρους μιας ιδρυτικής μεταξύ τους σχέσης.

Με απλά λόγια, αν εγώ ως έλλογο ον ή ως Χριστιανή, μπορώ να είμαι τελείως ελεύθερη μόνο εσωτερικά, πρέπει σαν μέλος του εξωτερικού κόσμου να είμαι ανελεύθερη, γιατί η απόλυτη ελευθερία του ατόμου στον εξωτερικό κόσμο θα σήμαινε ταυτόχρονα την απόλυτη απελευθέρωση του από το Θεό καθώς και από την συνεπαγόμενη υποδούλωση του στο διαστροφέα/φίδι/διάβολο.

Δεν είναι ποτέ δυνατή, κατ΄αυτή την έννοια, η απελευθέρωση του ανθρώπου μέσα στην ιστορία από τη μια, και από την άλλη, η προσπάθεια/αίτημα για μια τέτοια απελευθέρωση θεωρείται αρνητική, εγωιστική, «υλιστική», μη πνευματική προσπάθεια.

Έτσι κι αλλιώς, αν το μέτρο που κρίνει τον άνθρωπο, είναι το μέτρο της ελευθερίας, αυτός θα κριθεί σε μια άλλη ζωή, στη ζωή της θεϊκής βασιλείας, καθότι καμιά κοινωνική κατάσταση δεν αντιπροσωπεύει ούτε μπορεί οποτεδήποτε να αντιπροσωπεύσει το βασίλειο του Θεού, το βασίλειο της καθεαυτής ελευθερίας.

Είναι για αυτό ακριβώς που η Πίστη ή η εσωτερική ελευθερία, θεωρείται απρόσβλητη από τον εξωτερικό υφιστάμενο κόσμο. Για να φτάσουμε στην αντιστροφή αυτής της «ένθεης» αρχής, πως δηλαδή, η εγκόσμια εξουσία και τάξη, είτε δίκαια πράττει είτε άδικα δεν μπορεί να βλάψει την ψυχή, αφού δεν κρίνει την καθεαυτή ελευθερία/σωτηρία της ψυχής μας.

Ο εσωτερικά ελεύθερος άνθρωπος τίθεται μ΄αυτό τον τρόπο, υπεράνω του εγκόσμιου νόμου. Σε κάποιες δε περιπτώσει η ζωή θεωρείται πολύ ωμά, ως ανοχή ή οικειοθελής υποταγή και συμμόρφωση, ως πέρασμα προσωρινό προς την ελευθερία.
Στα πλαίσια λοιπόν αυτής της υπεροχής θα ενταχθεί αργότερα το μοντέλο του μεμονωμένου ελεύθερου οικονομικού υποκειμένου, του ιδιώτη.

Φτάνουμε λοιπόν στα εξής συμπεράσματα:
1. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ορθολογικές μεθόδους για τον έλεγχο της κοινωνίας και της φύσης αλλά η κοινωνική ζωή παραμένει στο σύνολό της παράλογη αναπόφευκτα.

2. Σε ένα διπλό κόσμο ελευθερίας – της εσωτερικής και της εξωτερικής – αποδεχόμαστε τη διπλή ηθική του κόσμου. Ο άνθρωπος διαχωρίζεται από τα έργα του. Μπορεί να είσαι εκμεταλλευτής αλλά εσωτερικά καλός και ηθικός άνθρωπος.

3. Η ανελευθερία και η ανισότητα είναι συνέπεια της φύσης της ίδιας της ελευθερίας, η οποία μπορεί να υπάρξει μόνο εσωτερικά.

4. Αφού καμιά εξωτερική συνθήκη δεν μπορεί να με κάνει ελεύθερο ή ενάρετο αρνούμαι τον εξωτερικό κόσμο ως φύσει εχθρικό προς την εσωτερική μου ουσία. Η ελευθερία και η αρετή σε πλήρη αντιδιαστολή με την κοινωνία των ανθρώπων και το σώμα μας.

5. Η ελευθερία δεν αποτελεί Πράξη. Ελεύθερος είναι αυτός που πιστεύει. Άρα η μόνη δυνατή πράξη ελευθερίας είναι αυτή που προηγείται της Πίστεως και καμιά άλλη. Μόνο οι πράξεις που μας κάνουν αρεστούς στον Θεό είναι πράξεις ελευθερίας. Είναι οι λεγόμενες ασκήσεις του σώματος και του πνεύματος. ΄Η ελεήστε τον φτωχό ή δίνε για να παίρνεις κ.ο.κ

Πρόκειται για αντιλήψεις βαρύνουσας σημασίας, που έχουν ενσωματωθεί με χίλιες διαφορετικές μάσκες, στις αντιλήψεις μας για τις κοινωνικές, διαπροσωπικές, οικογενειακές μας σχέσεις. Είναι οι αρχές μιας συλλογιστικής που καθορίζει εντέλει την πλήρη «εμπορευματοποίηση» των κοινωνικών μας σχέσεων.

Ποια είναι η λέξη που κολλά σαν δικό της ρούχο στην ελευθερία; Η δικαιοσύνη.
Όταν λοιπόν η ελευθερία, υπερβαίνει της εγκόσμιας τάξης πραγμάτων είναι πολύ εύλογο να υποθέσουμε, πως και το δίκαιο παίρνει τη μορφή μιας ανεξάρτητης από τις συγκεκριμένες κοινωνικές σχέσεις επιθυμητής μεν, αδύνατης δε κατάληξης στην ιστορική εξέλιξη. Πόσο μάλλον, που εδώ εμπλέκεται και το λεγόμενο «αν θέλει ο Θεός», η αμετάλλακτη Θεϊκή Βούληση.

Τι γίνομαι λοιπόν εγώ ή εσύ ή εμείς όταν αμφισβητούμε την πιο πάνω συλλογιστική, όταν επιλέγουμε την ανταρσία και την ανυπακοή στις υφιστάμενες κοινωνικές σχέσεις; Στην καλύτερη των περιπτώσεων– αμαρτωλοί. Η κοινωνική ανταρσία θεωρείται παράπτωμα χειρότερο των άλλων θανάσιμων αμαρτημάτων, της λαγνείας, της κλοπής, του φόνου κ.λ.π. (να και οι λίστες των αντιφρονούντων στην αστυνομία), γιατί ενώ τα πιο πάνω αμαρτήματα προσβάλουν κάποια τμήματα του συνόλου, η αμφισβήτηση των εξουσιαστικών μηχανισμών, προσβάλλει κατευθείαν τον πυρήνα του ηθικού/νομικού/κοινωνικού συστήματος.

Έτσι το πολύ το Κύριε Ελέησον, η σωτηρία της ψυχής, η εσωτερική ελευθερία του ανθρώπου μόνο φαινομενικά και ψευδεπίγραφα τον ανυψώνει στον ύψιστο βαθμό της αξιοπρέπειας. Στην πράξη τον καθιστά ανίσχυρο και αναποτελεσματικό απέναντι στα αληθινά ζητήματα της πραγματικότητας, αφού το φυσικό βασίλειο της δικαιοσύνης και της ισότητας διαχωρίζεται εξ΄ορισμού από την κοινωνική ευθύνη και ζωή των ανθρώπων.

Να το πούμε απ΄την ανάποδη. Τι είναι αυτό που συντηρεί τη συνοχή της εγκόσμιας τάξης πραγμάτων; Η υπακοή! Και στο κέντρο αυτής της συνοχής η αστική οικογένεια, μέσα στους κόλπους της οποίας θα διαμορφωθεί το παιδί-ο καινούριος άνθρωπος, μέσω των μηχανισμών της ενοχής και της τιμωρίας, της αμαρτίας και της σωτηρίας.
Τίμα τον πατέρα σου και την μητέρα σου!


Η ευθύνη για την κοινωνική συνοχή καθώς και για την ενδεδειγμένη πειθαρχία προς όφελος της σωτηρίας της ψυχής μας, περιέρχεται στην οικογένεια και φυσικά, βάση των ιεραρχικών δομών της αστικής και θρησκευόμενης οικογένειας, πρώτα στον πατέρα και μετά στη μητέρα.

Το φυσικό οικογενειακό περιβάλλον, το δώρο της τεκνοποίησης ως νόμιμου ανταλλάγματος του μυστηρίου του γάμου, τείνει να εμφανίζεται και να εγκαθιδρύεται λόγω ακριβώς της «φυσικότητας» του περιβάλλοντος της οικογένειας, ως απορρέων λογικός νόμος ενός άλλου «φυσικού» νόμου
αυτονόητου και αιώνιου. Του Θείου Νόμου. Εν ολίγοις, η υποταγή του ατόμου στην εγκόσμια εξουσία καταλήγει να νοείται ως «φυσική», αυτονόητη και αιώνια – τουτέστιν αναπότρεπτη – στο βαθμό ακριβώς που αντιγράφει όλες αυτές τις ιδιότητες της υποταγής στην ενδοοικογενειακή ιεραρχική εξουσία του πατέρα. Αμφότερες – εγκόσμια και οικογενειακή ιεραρχία – προέρχονται από την ίδια θεϊκή πηγή.

Αν αμφισβητηθεί το κύρος των γονέων αμφισβητείται στο πρόσωπο τους, το κύρος της κυρίαρχης εγκόσμιας λογικής και τάξης.

Οι γονείς, νομιμοποιούνται να τιμωρούν, να εγκρίνουν, να κατακρίνουν, να αποφασίζουν, να διατάζουν, να κατέχουν, να ορίζουν τον κόσμο των παιδιών τους, γιατί η τεκνοποίηση είναι καθαγιασμένη από τον Θεό, όπως και ο γάμος, μα πάνω απ΄όλα, γιατί είναι μια πράξη μυστηρίου με στόχευση! Στόχος αυτής, η καθυπόταξη της παιδικής θέλησης και της ανάπτυξης της προσωπικής κριτικής σκέψης, που ως αποτέλεσμα έχει, το ύψιστο αμάρτημα : την ανυπακοή και την ανταρσία. Πρώτα στην οικογένεια και μετά στην κοινωνία.

Ο οικογενειακός ηθικός νόμος ορίζει να τιμώνται οι γονείς, λες και σου παραχωρείται τίτλος ευγενείας αφού ερωτευτείς, παντρευτείς και γεννήσεις, τίτλος τιμής ο οποίος παραχωρεί και την εξουσία της δύναμης, που θα λυγίσει τον υποτιθέμενο εκ γενετής εγωισμό των αμαρτωλών παιδιών, ούτως ώστε να γίνονται ταπεινά, πράα και ικανά να κυβερνώνται και να υπακούουν στα μελλοντικά τους αφεντικά/μέντορες.

Η εξάρτηση, λοιπόν, όπως ορίστηκε πιο πάνω, σε συνδυασμό με την εκμετάλλευση της αδυναμίας των παιδιών παρουσιάζεται ως «εμφυτευμένη» στο θείο έδαφος της οικογένειας. Έχει και όνομα. Τη λένε αγάπη.

Η πραγματικότητα των αντιθέσεων της κοινωνίας στην οποία θα ενταχθούν μελλοντικά τα παιδιά ως ενήλικες, μεταβάλλεται σε μια επίφαση φυσικής και θεϊκής ιεραρχίας! Πολύ περισσότερο δε, που η εξάρτηση καμουφλάρεται σε υποχρέωση μιας ευγνώμονος ανταπόδοσης για τις «ευεργετικές, αγαπητικές, παροχές» της οικογενείας. Καθότι ο καλός Θεός μας «συντηρεί», μέσω της υποταγής μας στην εξουσία των γονέων, με προστασία, ασφάλεια και τα υπάρχοντα και μη εξαιρετέα περιουσιακά στοιχεία των τελευταίων.

Υπακοή-Εξάρτηση-Αγάπη. Πως αλλιώς να πω αυτό το τρίγωνο; Το τρίγωνο των μέσα μας Βερμούδων! Χρειάζομαι και εισαγωγικά. Για τη συγκεκριμένη «αγάπη». Η οποία παίρνει τη θέση μιας άλλης αγάπης, χωρίς εισαγωγικά. Με αποτέλεσμα, η Αγάπη ως θεμελιώδης όρος ύπαρξης του ανθρώπου να σημαίνει περισσότερο τον φόβο που τον λέμε σεβασμό για να αρέσει στ΄αυτιά μας, το δέος και τα εξ αυτών συναισθήματα. Γιατί όπως η ανυπακοή, θεωρείται το έσχατο αμάρτημα, έτσι και η υπακοή-εξάρτηση-αγάπη, θεωρείται το ανώτερο επίτευγμα της αστικής οικογένειας αλλά και του αστικού κράτους. Ο εκ φύσεως «κακός, φθονερός, διεστραμμένος» ανθρώπινος νους, αντιτίθεται στην υποταγή, και να που βρήκαμε που ακριβώς είναι πιο εύκολο να τον πετύχουμε : στην κούνια.


Έχω γι αυτό έντονα την αίσθηση, πως στη βάση των κοινωνικών εξουσιαστικών μηχανισμών, θα βρούμε μαζεμένους πολλούς ψυχολογικούς καθορισμούς αγαπητικής φύσεως. Η συντήρηση, η ευημερία και το δίκαιο μεταφέρονται στη σφαίρα του «μεμονωμένου ή μόνου ανθρώπου» εντός των οικογενειακών, υλικών και συναισθηματικών συμφερόντων, και μετατρέπονται σε ιδιοτελείς σκοπούς, οικοδομούνται δε σε ένα σύστημα «αμοιβαίας εξάρτησης» η οποία προστατεύει το άτομο από την χαώδη κοινωνία και την κοινωνία από τη – κατά την κρίση της – αυθαίρετη και συμπτωματική ή άναρχη ανατροπή του στάτους της ανελευθερίας της.

Θεωρώ την αστική οικογένεια καθώς και τις επιτρεπόμενες από την αστική ηθική, ερωτικές σχέσεις, ως την ρίζα ενός δέντρου των ηθών που σάπισε, γιατί μόνο στα πλαίσια αυτών των σχέσεων, υπάρχει ακόμα η δυνατότητα διαμόρφωσης εκείνων των χαρακτηριστικών με τα οποία το άτομο γίνεται φορέας του διχασμού της εξωτερικής ανελεύθερης καθολικότητας και της εσωτερικής υποτιθέμενης ελευθερίας. Η οικογένεια δε, όπως και οι επι «καλού σκοπού» ερωτικές σχέσεις είναι και οι μοναδικοί παροχείς μιας διεστραμμένης εξωτερίκευσης της εσωτερικής ελευθερίας αφού αυτό που προσδίδει θέση και «πρόσωπο» στο μέλος της οικογένειας μέσα στην κοινωνική ομάδα είναι η κληρονομική ιδιωτική ιδιοκτησία που του παρέχεται. Με την έννοια πως, η κληρονομημένη ιδιωτική ιδιοκτησία δεν είναι απλά το μέσο ικανοποίησης των αναγκών του ατόμου, αλλά είναι η πρώτη εκδήλωση της επίσημης εγγραφής του ως κοινωνικού μέλους. Η ιδιοκτησία γίνεται αυτοσκοπός και ταυτοποιείται με τον κοινωνικό προσδιορισμό του ανθρώπου. Έχουμε έτσι μια τριπλή ταυτοποίηση. Της εξωτερικής ελευθερίας ως κατοχής πλούτου, της ιδιοκτησίας ως μέτρου επιτυχούς ένταξης στην κοινωνία αλλά και αυτού του ίδιου του δικαιώματος στην ιδιοκτησία με αυτό που νοεί ο αστικός νους ως κοινωνικό δικαίωμα. Σε βαθμό τέτοιο, που ο ελάχιστος έστω υπαινιγμός για την πιθανότητα δόμησης μιας κοινωνίας πέρα αυτών των ταυτοποιήσεων να θεωρείται από ανεδαφικός μέχρι… σατανιστικός. Το απολυταρχικός σε αντιδιαστολή με τον «ελεύθερος» ας μην τον πω, γιατί πήξαμε από ελευθερία…

Υπηρετώντας λοιπόν ο άνθρωπος, δυνάμει μιας αιώνιας φυσικής τάξης της κληρονομικότητας, τα υπάρχοντα του και της οικογένειάς του, υποτίθεται πως υπηρετεί ταυτοχρόνως και την κοινωνία στο σύνολο της, εφόσον γίνεται προστάτης των ιδιωτικών και κοινωνικών αλληλεξαρτήσεων.

Τα πολιτικά και θρησκευτικά συντάγματα φαίνεται έτσι να απορρέουν από την φύση των ανθρώπων και δεν θα μπορούσαν να είναι διαφορετικά απ΄αυτά που είναι, χωρίς να διαταράξουν την «ανθρώπινη φύση». Στην περίπτωση δε, που η κοινωνία και το κράτος πάσχουν και από θεοκρατικές εμμονές, όπως δηλαδή η Αγία Νήσος Κύπρος, καταργείται και η ελάχιστη προσπάθεια εκλογίκευσης του συστήματος των οικογενειακών και κοινωνικών σχέσεων και δομών. Αλλά ακόμα κι αυτών των προσωπικών μας σχέσεων.

Θεέ και Κύριε!

Τι άλλο θα ακούσουμε! Όχι πάντως κάτι πολύ νέο! Πατρίς και θρησκεία και οικογένεια όπου, σε κράτη σαν και το δικό μας, η θρησκεία αποκτά μια ακόμα πιο εξέχουσα, στο τρίο των εγκόσμιων εξουσιών, θέση. Η οποία μας μαθαίνει, έμμεσα, έμμεσα πάντα, πως για τους θείους σκοπούς της ο Θεός, χωρίς εμείς να το ξέρουμε, με κάποιο τρόπο προνοεί για την κοινωνία και τους νόμους της, που εμείς ματαίως, τα είπαμε, φαντασιωνόμαστε πως θα ελέγξουμε. Αυτός ο τρόπος λέγεται : «εκλεκτοί και σπάνιοι άντρες της ιστορίας». Αυτοί οι άντρες της ιστορίας, όνομα και μη χωριό, είναι οι φορείς, με ένα μυστικιστικό θα έλεγα τρόπο, της εθνικής ψυχής. Έχουμε δίπλα από τη θεοκρατία και ένα φαινόμενο που θα το έλεγα «παραδοσιοκρατία» ή «οικογενειοκρατία». Γιατί ο Θεός, σε συμφωνία με το χριστεπώνυμο πλήρωμα που προσεύχεται νυχθημερόν μας στέλνει αυτούς τους άντρες; Μα επειδή ο άνθρωπος εν γένει, είναι υπερβολικά κακός, άπληστος, αμαρτωλός και ανάξιος να καθορίσει τη ζωή του. Εξάλλου ο άνθρωπος έχει δουλειές. Μεγαλώνει τις επιχειρήσεις του, σώζει τη ψυχή του και αγοράζει γκόμενες.

Θα το αφήσω μέχρι εδώ. Για τις ερωτικές σχέσεις απαιτείται μια άλλη ανάρτηση, με καθαρό μυαλό. Και προσοχή.

Θα κλείσω αυτό το κείμενο, με κάτι που είπε ο Νίκος Κούνδουρος σε μια συνέντευξη που μου άρεσε. Πως κάποτε οι άνθρωποι, όταν θα αναφέρονται στη δική μας εποχή, για να την ξεχωρίζουν από τη δική τους, θα λένε : Η εποχή προ συγχύσεως και η εποχή μετά συγχύσεως.